Phần 1: Đọc hiểu (5,0 điểm)

Đọc đoạn ngữ liệu sau và trả lời câu hỏi:

Cũng lâu mới có dịp trở lại Hà Nội. Cuối thu. Ban đêm đi dọc hàng cây sữa, thấy mùi hương sực nức. Cuối phố này tôi có một địa chỉ quen...

Mấy chục năm xưa, tôi là chú bé nhà quê ra thành phố vừa học vừa kiếm việc làm. Một buổi tối gió bấc đầu mùa, tôi co ro đi lang thang trong mùi hoa sữa. Những hàng ngô nướng đêm sáng lập loè. Gió vi vút mùi cà phê ở đâu toả ra ngoài ngào ngạt. Ngẩng lên, thấy tấm biển “Lá Thu cà phê” rọi đèn mờ ấm cúng. Nhẩm tính trong túi còn đủ năm hào, tôi quyết định bước vào.

Quán nhỏ. Bàn ghế bằng trúc vàng sơ sài. Nhưng giật mình thấy trên vách treo mấy bức sơn dầu của một hoạ sĩ tài hoa tôi hằng ngưỡng mộ mà chưa biết mặt.

- Bác sao có những thứ này - Tôi hỏi chủ quán.

- Cậu cũng thích tranh à? - Chủ quán, một người vẻ nho nhã, tóc hoa râm, mỉm cười.

Tôi ngồi vừa ngắm tranh, vừa rung đùi tận hưởng từng ngụm cà phê thơm ngon. Phải công nhận cà phê của ông tuyệt thật. Vào thời kì đó, hình như cả thành phố chỉ có vài quán cà phê thì phải.

Đang lim dim mơ màng để khói cà phê phả mờ trên mặt, thì chợt thấy một người vừa bước vào. Chủ quán và ông khẽ gật đầu chào nhau, vẻ quen thân từ lâu. Ông người dỏng cao, gương mặt buồn đẹp, xanh xao. Ngón tay thanh tú trắng muốt nâng li cà phê, mắt trầm ngâm ông nhìn những chiếc lá vàng bị gió bứt ào ào rơi ngoài cửa sổ. Uống xong, đứng dậy, lặng lẽ đi ra. Không thấy trả tiền.

Chủ quán nhảy tôi.

- Cậu biết ai đấy không? Tác giả của những bức tranh kia đấy!

Trời, tôi thảng thốt. Không ngờ vừa gặp được thần tượng của mình. Bất giác nhìn lên, một giây khắc như cảm nhận được tất cả sự huyền bí diệu kì của những bức tranh trên vách, mà lúc khác chắc không thể biết được.

- Những bức tranh tuyệt đẹp này - Chủ quán nói - là tặng phẩm của ông ta cho tôi, để trả ơn những tách cà phê thơm ngon mà tôi đã đãi ông suốt bao năm qua...

Lòng tôi rưng rưng. Vụt nhớ giai thoại Van Gốc vẽ lên gỗ mặt bàn quán trọ để trả nợ.

- Hay có thể nói ngược lại - Giọng chủ quán thầm thì - Những tách cà phê thơm ngon trong những giây phút gió bấc đầu mùa như đêm nay, cùng sự cung kính đối với nghệ thuật của tôi, là để trả ơn những bức tranh tuyệt tác...

Từ hôm ấy, tôi thường trở lại quán cà phê Lá Thu mỗi khi trong túi tích cóp đủ năm hào. Và tôi thường được ngắm nhìn người hoạ sĩ tài hoa trong khoảnh khắc ngắn ngủi của một li cà phê bốc khói.

Thoắt cái, mà những ngày ấy đã trở thành dĩ vãng xa xôi...

... Tôi hồi hộp dừng lại nơi cây sữa cuối cùng của dãy phố. Quán cà phê Lá Thu nhỏ bé, mái ngói rêu mốc đầy lá vàng ngày xưa không còn. Thay vào đấy là một quán bốn tầng sáng choang gương kính và ảnh điện màu. Nhưng được cái là vẫn mang tên “Lá Thu cà phê”.

Tôi bước vào. Một mình một bàn. Một cô tiếp viên có đôi chân trần trắng muốt mũm mĩm mang chai rượu đắt tiền đến. Tôi hỏi tên người chủ quán cà phê ngày xưa. Cô dẫn tôi lên lầu. Một căn phòng nội thất phương Đông cổ. Một ông già râu tóc bạc đang ngồi uống trà bên giò lan tím cạnh song cửa. Đôi mắt sau tròng kính chớp chớp, ông nhận ra tôi, vồ vập thân tình.

- Những bức tranh ngày xưa còn không, thưa ông? - Tôi nhìn suốt lượt bức tường.

- Không... - Ông lắc đầu.

- Chúng đâu rồi?

- Chúng đã biến thành toà nhà nhiều gương kính này.

- Ông có nghĩ thế là với sự biến đổi, ông đã gặp thời, gặp vận, may mắn không?

- Không hẳn thế.

Ông già đưa tôi chén trà ngâu thơm ngát. Tôi bâng khuâng chạnh nhớ mùi cà phê trong cái quán nghèo thuở nào.

- Người hoạ sĩ tài hoa xưa còn đến đây?

- Không. Ông ấy đã mất trước khi được thấy tranh của mình bán được nhiều tiền...

Đêm ấy uống hết nửa chai rượu do cô tiếp viên xinh đẹp nâng tận môi, tôi loạng choạng đứng dậy ra về.

Ông chủ quán tiễn ra cửa, cầm tay hỏi:

- Tôi nghĩ là cậu buồn, và có giận tôi không?

Tôi mơ hồ lắc đầu:

- Không hẳn thế.

(Quán Lá Thu, Nguyễn Phan Hách, in trong Hà Nội ba mươi sáu truyện ngắn hay,

Hồ Anh Thái (biên tập), NXB Hội Nhà văn, 2002)

Vì sao ông chủ quán luôn pha cho người hoạ sĩ những tách cà phê thơm ngon mà không lấy tiền?

c. Triển khai vấn đề nghị luận thành các luận điểm

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần vận dụng tốt các thao tác lập luận, kết hợp chặt chẽ giữa lí lẽ và dẫn chứng. Dưới đây là một vài gợi ý cần hướng tới:

* Mở bài: Giới thiệu hai áng thơ được xác định là đối tượng của sự so sánh, đánh giá; nêu mục đích và cơ sở của việc so sánh, đánh giá.

* Thân bài:

- Thông tin chung về từng đoạn thơ: hoàn cảnh ra đời, đề tài, vị trí của tác phẩm trong đời sống văn học,...

Thu là cảm hứng muôn đời của thi nhân. Thu sớm bảng lảng khói sương, thu trưa trời xanh thăm thẳm, thu chiều gió hắt hiu mê mải,... Thu ngân vọng trong tâm hồn thi nhân có khi bởi một tiếng ngỗng xám cả trời, có khi bởi khóm cúc đẫm nước mắt giai nhân hoặc cũng đôi khi là rặng phong đỏ nhuốm buồn chia biệt,... Nhà thơ Anh Thơ, ngòi bút nữ tính ngọt ngào đằm thắm của phong trào Thơ mới đã phả vào Chiều thu một cõi lòng nặng trĩu tâm tư. Trong khi đó, Tế Hanh xuất hiện vào cuối phong trào Thơ mới nhưng thơ Cách mạng mới là nguồn cảm hứng đắm say vô tận trong ông. Có lẽ vậy mà khác với Chiều thu của Anh Thơ, Chiều thu của Tế Hanh lại thấm đẫm tâm hồn người Cách mạng.

- So sánh cảm hứng chiều thu của Anh Thơ và Tế Hanh qua hai áng thơ:

Giống nhau:

+ Đề tài và cách chọn phương thức bộc lộ cảm xúc:

++ Đề tài: Bức tranh chiều thu.

++ Cách chọn phương thức bộc lộ cảm xúc

• Nhân vật trữ tình: Cùng chọn nhân vật trữ tình ẩn danh để khách quan hoá cái nhìn về cảnh chiều thu, từ đó đánh thức mối đồng điệu giữa tâm tư người viết và tâm hồn độc giả.

• Góc nhìn: Góc nhìn từ trên xuống dưới, từ gần đến xa.

• Hình thức thể hiện: Mỗi áng thơ giống như một bức tranh tứ tuyệt xinh xắn, ngôn từ bình dị, dân dã, hình ảnh thơ chân thực, sống động, t gần gũi, phép nhân hoá khiến tạo vật trở nên có linh hồn.

+ Hướng triển khai mạch thơ:

++ Bức tranh chiều thu mở ra theo chiều không gian, đẹp đẽ, nên thơ, thanh bình, êm ả với ánh sáng, màu sắc, âm thanh,...

++ Đó cũng là bức tranh chứa chở tâm tư con người.

Khác nhau:

+ Những bức tranh chiều thu mang sắc thái

khác biệt:

++“Chiều thư” của Anh Thơ:

Một bức tranh mây tối sẫm, hoà trong khói | chiều lướt trên mặt ao, bụi chuỗi run rẩy trước gió, tiếng dế rì rào, chuông chùa vắng xa.

• Thời gian như ngưng đọng, con người vắng bóng, sắc màu u trầm, vàng vọt, thanh âm khi gần, khi xa.

++ “Chiều thu” của Tế Hanh

• Một bức tranh hiện lên với bầu trời xanh cao rộng, với cánh đồng lúa vừa gặt hái, ngày sắp khép lại nhưng đêm lại mở ra với ánh sáng.

• Thời gian có sự vận động, dù là chuyển từ ngày sang đêm nhưng không thấy tối tăm mà ngược lại lại mở ra ánh sáng mới, đoạn thơ nói chia biệt mà lại thấy ấm áp, không nói con người mà lại thấy rõ sức sống tràn căng trong sự no ấm, đủ đầy, trong sự cần cù hôm sớm.

+ Mỗi bức tranh chiều thu chứa chở một tâm tư:

++ “Chiều thu” của Anh Thơ:

• Theo chiều không gian để đắm sâu trong cái tĩnh tại của cảnh; lắng trong tâm tư nên nhà thơ nghe được cả tiếng côn trùng, tiếng chuông vắng xa.

• Anh Thơ yêu mến thiên nhiên, tâm hồn tinh tế của nhà thơ đã hoà điệu trong nỗi niềm hoang hoải vô cớ thấm sâu trong từng tạo vật.

• Anh Thơ đã gửi vào trong áng thơ nhỏ nỗi sầu buồn man mác.

++ “Chiều thu” của Tế Hanh:

Khi theo chiều không gian, khi theo chiều thời gian để lắng nghe sự sống đang chuyển động không ngừng.

• Cả áng thơ thấm đẫm tình yêu tha thiết với thiên nhiên, với con người.

• Tác giả gửi trong từng ý thơ niềm hân hoan, vui sướng, niềm hạnh phúc ngập tràn, và niềm tin - mãnh liệt vào ánh sáng tươi mới của tương lai.

+ Những bức tranh thu được diễn tả bằng hình thức nghệ thuật độc đáo:

++ Từ ngữ: Một áng thơ dùng từ láy để tả không gian, từ đó, khắc sâu sự vận động (Chiều thu” của Tế Hanh), một áng dùng từ láy chỉ thời gian để nhấn mạnh cái tĩnh lặng của không gian (Chiều thu của Anh Thơ).

++ Hình ảnh thơ: Một áng thiên về những hình ảnh cụ thể, nhỏ bé ((“Chiều thư” của Anh Thơ); một áng hướng về những hình ảnh rộng lớn, mênh mông ((“Chiều thu” của Tế Hanh).

++ Thể thơ: Một áng chọn thể 7 chữ ((“Chiều thư” của Tế Hanh), một áng chọn thế 8 chữ ((“Chiều thư” của Anh Thơ).

++ Giọng điệu: Một áng thơ mang giọng điệu da diết, u buồn ((“Chiều thu” của Anh Thơ); một áng thơ mang giọng điệu tươi vui, tràn đầy tin tưởng (“Chiều thư” của Tế Hanh).

- Lí giải vì sao có điểm tương đồng, khác biệt:

+ Tương đồng:

+ Mùa thu là cảm hứng muôn đời của thi nhân, thu đẹp thường đánh thức những rung cảm sâu xa.

++ Cả hai tâm hồn đều yêu tha thiết mùa thu và yêu quê hương xứ sở.

+ Khác biệt:

++ Mỗi nhà thơ mang những suy tư riêng, những cảm quan riêng, mỗi bức tranh chiều thu được nhìn bằng con mắt nghệ thuật riêng

++ Mỗi nhà thơ thuộc về một thời đại khác nhau: Anh Thơ mang cái tôi Thơ mới, đem nỗi buồn thời thế gửi vào trong thơ; trong khi đó Tế Hanh nhìn chiều thu bằng con mắt của một nhà thơ Cách mạng tràn đầy khí thế và tình yêu đời, tràn đầy tin tưởng vào tương lai.

- Ý nghĩa của sự tương đồng, khác biệt:

+ Mỗi áng thơ là một góc nhìn khác nhau về vẻ đẹp trên mảnh đất hình chữ S thân thương.

+ Mỗi áng thơ là minh chứng cho một tài năng khác nhau. Đó cũng chính là nguồn gốc cho sự phong phú và sự hấp dẫn vô tận của văn chương.

- Đánh giá:

+ Mỗi áng thơ mang vẻ đẹp vừa chung vừa riêng, đó chính là minh chứng cho những tài năng độc đáo của mỗi tác giả.

+ Mỗi áng thơ in dấu ấn một thời đại, một phong cách, một tâm hồn, cùng góp phần làm giàu thêm nền văn học dân tộc nói chung; đồng thời khẳng định sức sống mãnh liệt của thì ca về đề tài mùa thu nói riêng.

* Kết bài

- Khẳng định ý nghĩa của so sánh, đánh giá hai áng thơ.