TRÊN XUẤT SẮC

(Phạm Sông Hồng)

Tiếng thằng bé vút qua tai tôi khi nó vừa nói như hét vừa lao vào nhà, cả người chúi về phía trước: Mẹ ơi, con được học sinh xuất sắc, được thưởng một cái hộp xếp hình. Tôi chưa kịp khen thì vừa tháo quai cặp khỏi vai, nó lại hỏi tiếp: Mẹ ơi thế tiên tiến với xuất sắc thì cái gì hơn?

Tôi trả lời chưa dứt câu, nó dồn ngay: Thế trên xuất sắc là gì hả mẹ?

Tôi đành xin khất đến hôm sau.

Tôi không muốn trả lời con một cách cho xong việc. Sự trong trắng của trẻ con như tờ giấy trắng, nó đòi hỏi ta phải cần trọng, phải băn khoăn khi có lời. Tôi thường hồi hộp khi ngồi vào bàn viết trước một trang giay quá trắng. Không hiểu có phải toi bắt đầu gia nên thời gian gần đây tôi hay nghĩ về kỉ niệm tuổi thơ. Và tôi thấy tuổi thơ của một người hình như có thể gói gọn trong một hình ảnh nhiều khi như rất nhỏ nhoi, vô nghĩa ... với kẻ khác

Qua những câu chuyện của cha về bãi biển Quy Nhơn với những ngôi nhà đủ kiểu trên cát, tôi bỗng hiểu những hạt cát ướt kia chính là tuổi thơ cha. Và cái ngôi nhà rỗng, người lạ đến mang hết đồ đạc đi, và tiếng rơi bất chợt của cái thìa nhôm hàng ngày bà ngoại đã bón cơm cho dì, cậu tôi ... bỗng âm vang lạ lùng trên nền nhà vắng ... là tuổi thơ mẹ.

Tuổi thơ của tôi là gì?

Nhưng tôi còn phải trả lời con tôi.

Tôi không hài lòng lắm với câu tôi đã định trả lời, tôi bỗng cảm thấy nó có vẻ nông cạn và công thức. Càng ngày tôi càng hiểu những câu hỏi bao giờ cũng thú vị cũng hấp dẫn hơn những câu trả lời. Hình như một trong những cái khổ của người lớn là hay phải trả lời.

Trên xuất sắc nghĩa là từ những miếng nhựa này, con xếp được nhiều thứ nhất.

Thẳng bé như muốn được “trên xuất sắc” ngay, nó ôm thật nhanh cái hộp vào góc nhà và bắt đầu xếp ...

Lúc tôi đến bên thì thằng bé đang xếp một hình gì đó thật khó hiểu: nó gồm các miếng nhựa chồng lên nhau, mỗi "tầng” một miếng cao ngất ngưởng, trên cùng là một miếng vuông.

Con xếp gì đấy? Nhà đây mẹ ạ. Đây không phải là nhà con ạ. Nói rồi tôi định dỡ “ngôi nhà” kì cục kia, xếp mẫu cho nó xem, nhưng nó đã gạt tay tôi ra một cách quyết liệt: Nhà của con, có sân bay trên nóc đấy!

Tôi sững người không phải vì cái gạt tay quyết liệt nhưng yếu ớt kia mà vì mấy tiếng rất đĩnh đạc, rất người lớn của thẳng bé: Nhà của con.

Tôi cũng đã từng xây nhà, những ngôi nhà cát ướt, trong có những vỏ ốc làm chén bát, những cuống lá làm thìa để “ngôi nhà” khỏi trống trải. Mọi người đã cười những “ngôi nhà cát” kì quặc và rồ dại ấy vì hình dáng của chúng chỉ giống mỗi trí tưởng tượng của tôi.

Thế mà lúc chiều, suýt nữa tôi đã làm hỏng “ngôi nhà” tưởng tượng của nó.

Nó có vẻ giận tôi, bất hợp tác...

Tôi lại lan man nghĩ đến tuổi thơ của mình.

Không hiểu bây giờ tôi là ai nếu hồi ấy mẹ đồng ý khi tôi định bỏ học đi làm kiếm tiền giúp bố mẹ như nhiều nhà khác. Nhà mình nghèo thật, nhưng bố mẹ sẽ cố hết sức để các con được đi học vì mẹ biết dù nói thế con vẫn rất muốn được đi học. Và tôi sẽ là ai khác nữa nếu hồi ấy cha không đồng ý để tôi theo học một ngành rất “con trai”, ngành tự động học mặc dầu ông rất muốn con theo nghề viết.

Hay là cha mẹ không ép tôi vì đã dửng dưng trước tương lai của đứa con đầu lòng bướng bỉnh?

Nếu vậy thì buồn quá!

Rồi chẳng hiểu cơn cớ gì lại đưa đẩy tôi trở về với nghiệp cha. Khi cầm tập truyện đầu tay của tôi, cha chỉ im lặng xoa đầu con gái, mắt cười đầy nước.

Tôi bỗng hiểu cha mẹ đã yêu tôi, đã hi sinh thầm lặng vì những ngôi nhà của tôi như thế nào.

Tôi thấy cần phải gặp con đã như một việc khẩn cấp để xin lỗi nó và để nói với nó rằng: Con đã làm được một việc trên xuất sắc vì con đã xây một ngôi nhà đúng là nhà của con.

Tôi nhìn ngôi nhà xếp kì quặc của nó sừng sững trên bàn, nấn ná mãi mới dắt được xe ra cửa...

(Tiếng đáy - tập truyện ngắn của Phạm Sông Hồng, NXB Hội nhà văn - Công ti sách Hà Nội, 2007, tr. 204 - 210)

Truyện ngắn trên sử dụng người kể chuyện ở ngôi thứ mấy?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Trình bày suy nghĩ của anh/chị về vai trò của cha mẹ trong việc thấu hiểu, tôn trọng và nuôi dưỡng thế giới tinh thần của con trẻ.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu ngắn gọn ngữ liệu: Truyện ngắn “Trên xuất sắc” kể về cuộc trò chuyện giản dị giữa người mẹ và con trai, từ đó gợi mở những suy ngẫm sâu sắc về tuổi thơ, trí tưởng tượng và tình yêu thương trong giáo dục con cái.

- Dẫn đến vấn đề nghị luận: Tác phẩm giúp ta nhận ra vai trò quan trọng của cha mẹ trong việc thấu hiểu, tôn trọng và nuôi dưỡng thế giới tinh thần của con trẻ.

* Thân bài:

1. Giải thích vấn đề

- Thế giới tinh thần của con trẻ là không gian của cảm xúc, trí tưởng tượng, những giấc mơ, và nhận thức hồn nhiên về cuộc sống.

- Thấu hiểu và tôn trọng con là biết lắng nghe, cảm nhận, đồng hành thay vì áp đặt; là giúp con được là chính mình, được phát triển tự nhiên theo hướng tích cực.

2. Bàn luận – phân tích

- Trong truyện, người mẹ suýt nữa đã phá “ngôi nhà” kỳ lạ mà con mình xếp nên, vì nó “không giống nhà thật”. Nhưng khoảnh khắc đứa bé nói “Nhà của con, có sân bay trên nóc đấy!” đã khiến chị sững người.

→ Người mẹ nhận ra ý nghĩa lớn lao của việc tôn trọng trí tưởng tượng của con — đó là cách con thể hiện cá tính và mơ ước.

- Hành trình hồi tưởng của người mẹ về tuổi thơ mình, về cha mẹ xưa, cho thấy: cha mẹ hiểu và tôn trọng con chính là đang âm thầm vun đắp nhân cách và tự do nội tâm cho con.

→ Khi cha mẹ yêu thương đúng cách, con cái mới có thể tự tin xây “ngôi nhà của riêng mình” – biểu tượng cho ước mơ và bản sắc cá nhân.

- Ngược lại, nếu người lớn luôn áp đặt khuôn mẫu, phủ nhận cách nghĩ và tưởng tượng của trẻ, họ sẽ vô tình làm “sụp đổ” những ngôi nhà sáng tạo ấy, khiến con khép mình, sợ hãi, hoặc đánh mất niềm tin vào bản thân.

3. Liên hệ – mở rộng

- Trong đời sống hôm nay, nhiều bậc phụ huynh vẫn quá chú trọng điểm số, thành tích, mà quên mất rằng điều quý giá nhất là tâm hồn và năng lực sáng tạo của con.

- Một đứa trẻ được cha mẹ thấu hiểu, tôn trọng và khích lệ sẽ trưởng thành trong sự tự tin, nhân ái và tự do — nền tảng cho mọi thành công sau này.

- Câu chuyện cũng nhắn nhủ: yêu thương không chỉ là chăm lo vật chất, mà là trao cho con quyền được khác biệt, được mơ ước, được thử và được sai.

* Kết bài:

- Khẳng định lại ý nghĩa vấn đề: Truyện “Trên xuất sắc” không chỉ nói về một “ngôi nhà xếp hình” mà còn là ẩn dụ cho “ngôi nhà tâm hồn” của mỗi con người.

- Khi cha mẹ biết lắng nghe, thấu hiểu và tôn trọng thế giới tinh thần của con, họ không chỉ giúp con “trên xuất sắc” trong học tập, mà còn giúp con xuất sắc trong cách làm người.

Bài văn tham khảo

Trong truyện ngắn “Trên xuất sắc” của Phạm Sông Hồng, câu chuyện tưởng chừng giản dị về người mẹ và đứa con nhỏ lại mở ra những suy ngẫm sâu sắc về tình yêu thương và cách giáo dục con cái. Khi đứa bé say sưa khoe “ngôi nhà” do mình xếp nên và khẳng định “nhà của con, có sân bay trên nóc đấy”, người mẹ đã sững người — không phải vì sự ngộ nghĩnh của đứa trẻ, mà vì chị chợt hiểu: con mình đang sống trong một thế giới tưởng tượng rất riêng, rất đẹp, và rất đáng được tôn trọng. Từ khoảnh khắc ấy, chị nhận ra ý nghĩa sâu xa của việc thấu hiểu, tôn trọng và nuôi dưỡng thế giới tinh thần của con trẻ.

Thế giới tinh thần của trẻ em là nơi ẩn chứa trí tưởng tượng, niềm tin và những giấc mơ đầu đời. Mỗi đứa trẻ đều có “ngôi nhà” riêng – biểu tượng cho cá tính và ước mơ của chúng. Nhưng trong quá trình nuôi dạy, nhiều bậc cha mẹ thường vô tình phá vỡ “ngôi nhà ấy” bằng những khuôn mẫu, những cái “đúng” của người lớn. Trong truyện, người mẹ suýt nữa đã sửa lại ngôi nhà của con vì nó “không giống thật”. Nếu chị làm vậy, có lẽ niềm vui sáng tạo của con trai đã bị dập tắt. Thật may, chị đã kịp nhận ra sai lầm và hiểu rằng: con đã “trên xuất sắc” không phải vì học giỏi, mà vì con biết xây “ngôi nhà đúng là nhà của con”. Đó là sự sáng tạo, là bản lĩnh dám mơ, dám nghĩ theo cách riêng.

Người mẹ trong truyện cũng nhìn lại chính mình, nhớ về tuổi thơ và sự bao dung của cha mẹ. Nhờ được thấu hiểu, được tự do lựa chọn con đường riêng, chị mới có thể trưởng thành, trở về với nghiệp viết văn mà cha từng mơ ước. Chính sự tin tưởng và tôn trọng âm thầm của cha mẹ đã giúp chị lớn lên là chính mình. Bởi vậy, chị càng hiểu sâu sắc rằng: khi cha mẹ biết lắng nghe và yêu thương con đúng cách, họ không chỉ nuôi dưỡng thể xác mà còn nuôi dưỡng tâm hồn – điều làm nên nhân cách và tự do của con người.

Ngày nay, nhiều người làm cha làm mẹ vẫn xem thành tích học tập là thước đo duy nhất của sự thành công. Nhưng nếu chỉ chạy theo “xuất sắc” trên điểm số, mà quên bồi đắp tâm hồn, con trẻ sẽ dễ đánh mất chính mình. Tình yêu thương thực sự không phải là kiểm soát, mà là đồng hành; không phải là áp đặt, mà là giúp con tự tìm ra con đường của mình.

Truyện “Trên xuất sắc” vì thế là một bài học nhẹ nhàng mà sâu sắc. Khi người mẹ cuối cùng hiểu rằng “con đã làm được một việc trên xuất sắc vì con đã xây ngôi nhà đúng là nhà của con”, đó cũng là lúc chị học được cách yêu thương con đúng nghĩa. Thấu hiểu, tôn trọng và nuôi dưỡng thế giới tinh thần của trẻ không chỉ giúp con trưởng thành, mà còn khiến cha mẹ trở nên “xuất sắc hơn” trong chính hành trình làm người.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày suy nghĩ về ý nghĩa của việc tôn trọng và nuôi dưỡng trí tưởng tượng, ước mơ của trẻ nhỏ.

- Hệ thống ý:

+ Giải thích: Trí tưởng tượng là khả năng hình dung, sáng tạo nên những điều chưa có thật; ước mơ là khát vọng hướng đến những giá trị tốt đẹp trong tương lai.

+ Bàn luận:

. Tôn trọng trí tưởng tượng của trẻ là thừa nhận cá tính và thế giới nội tâm phong phú của chúng; là để các em được tự do sáng tạo, thử nghiệm và lớn lên trong niềm tin vào chính mình.

. Nếu người lớn áp đặt, dập tắt trí tưởng tượng, ta sẽ vô tình làm nghèo tâm hồn, bóp nghẹt sự sáng tạo và niềm hứng khởi học hỏi của trẻ.

+ Chứng minh / liên hệ:

. Như trong truyện, người mẹ ban đầu định “sửa lại” ngôi nhà của con cho đúng mẫu, nhưng kịp nhận ra: “Con đã làm được một việc trên xuất sắc vì con đã xây ngôi nhà đúng là nhà của con.”

. Nhiều người thành công trong nghệ thuật, khoa học… đều khởi đầu từ những giấc mơ và trí tưởng tượng thuở nhỏ được cha mẹ trân trọng.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về ý nghĩa của việc tôn trọng và nuôi dưỡng trí tưởng tượng, ước mơ của trẻ nhỏ.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong truyện “Trên xuất sắc” của Phạm Sông Hồng, người mẹ đã nhận ra rằng “ngôi nhà” kỳ lạ mà con trai mình xếp nên không chỉ là trò chơi, mà là thế giới tưởng tượng chân thật của tuổi thơ. Từ đó, ta hiểu rằng việc tôn trọng và nuôi dưỡng trí tưởng tượng, ước mơ của trẻ nhỏ có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Trí tưởng tượng giúp trẻ sáng tạo, phát triển tư duy độc lập và thể hiện bản sắc cá nhân. Mỗi đứa trẻ đều có “ngôi nhà” riêng trong tâm hồn, nơi các em được làm chủ, được sáng tạo theo cách của mình. Nếu người lớn vội vàng sửa chữa, áp đặt cái “đúng” của mình lên các em, ta vô tình làm tổn thương và bóp nghẹt những mầm non sáng tạo ấy. Câu chuyện của người mẹ trong truyện là lời nhắc nhở đầy tinh tế: hãy kiên nhẫn lắng nghe, thấu hiểu và trân trọng thế giới trong trẻo của con trẻ. Khi được tôn trọng và khuyến khích, trí tưởng tượng ấy sẽ trở thành nền tảng cho sự tự tin, sáng tạo và nhân cách của con người trong tương lai.