VŨ NHƯ TÔ (Trích) (2)

(Nguyễn Huy Tưởng)

Lớp VIII

Nội giám - Tâu Hoàng thượng, Nguyên Quận công Trịnh Duy Sản xin vào bệ kiến.

LÊ TƯƠNG DỰC (cau mặt) - Lão gàn quái! Có việc gì khẩn cấp? (nghĩ một lúc) Cho vào.

(Nội giám ra.)

TRỊNH DUY SẢN (quỳ xuống) - Vạn tuế.

LÊ TƯƠNG DỰC - Cho bình thân. Ngươi tìm trẫm chắc vì có việc quân quốc.

TRỊNH DUY SẢN - Tâu Hoàng thượng, quả có thế.

LÊ TƯƠNG DỰC - Trẫm đã phó mặc việc nhớn việc nhỏ cho triều đình, ngươi chắc cũng đã biết. Trẫm còn bận việc Cửu Trùng Đài...

TRỊNH DUY SẢN - Hoàng thượng làm vua một nước, phải để ý đến mọi việc, phó thác làm sao cho triều đình được. Hoàng thượng không nên quá tin ở các quan. Họ nói rằng thiên hạ thái bình, thực ra phải nói: thiên hạ sắp loạn.

LÊ TƯƠNG DỰC - Vì cớ sao?

TRỊNH DUY SẢN - Hoàng thượng nên bãi ngay việc xây Cửu Trùng Đài.

KIM PHƯỢNG - Bãi Cửu Trùng Đài!

TRỊNH DUY SẢN - Dâm dật là mầm bại vong, xa xỉ là nguồn loạn lạc. Hoàng thượng là bậc thanh minh, xin nghĩ lại.

LÊ TƯƠNG DỰC - Ngươi hãy lui ra, trẫm không muốn nghe chuyện chướng tai nữa, lui ra.

TRỊNH DUY SẢN (nói to) - Hạ thần chỉ lo cho cơ nghiệp nhà Lê, cho Hoàng thượng, nên mới nói thật. Loạn đến nơi rồi!

LÊ TƯƠNG DỰC - Lại mấy đám giặc cỏ chứ gì?

TRỊNH DUY SẢN - Hoàng thượng không biết rõ. Giặc giã nổi lên khắp nơi. Đó là một điềm bất tường. Kinh Bắc thì có Thôn Duy Nhạc, Ngô Văn Tổng. Đất Sơn Tây thì có Trần Tuân; Tam Đảo thì có Phùng Chương. Chúng dấy binh làm loạn, giết cả quan lại triều đình, hãm hiếp dân đen, đốt phá làng mạc. Dân gian không được an cư lạc nghiệp, ruộng nương bỏ hoang, cửi canh xao nhãng, cực khổ không biết thế nào mà kể cho hết. Tiếng oán thán nổi lên đầy trời.

LÊ TƯƠNG DỰC - Trẫm đã sai tướng đi đánh dẹp.

TRỊNH DUY SẢN - Còn một đám giặc nữa, dân chúng theo có hàng vạn người, thanh thế lừng lẫy...

LÊ TƯƠNG DỰC - Lũ Trần Cao chứ gì?

TRỊNH DUY SẢN - Tâu Hoàng thượng chính vậy. Trần Cao thấy sấm nổi ở phương đông có thiên tử khí, cùng đồ đảng đánh lấy đất Thụy Dương, Đông Triều, tự xưng là Đế Thích giáng sinh, nghiễm nhiên lập một triều đình riêng trong đất Việt... Hiện đã kéo quân đến Đế đô, chực hãm kinh thành.

LÊ TƯƠNG DỰC - Trẫm phải đợi đến ngươi tâu bầy, thì dễ lũ sương cuồng Trần Cao đã làm cỏ kinh thành. Ngươi cứ yên tâm. Trẫm đã sai An Hòa hầu Nguyễn Hoàng Du sang đóng quân ở Bồ Đề chống giữ, giặc đã chạy về Châu Sơn. Kinh thành này vững như bàn thạch.

TRỊNH DUY SẢN - Đã đủ đâu, còn các nơi?

LÊ TƯƠNG DỰC - Dẹp xong cả.

TRỊNH DUY SẢN - Cũng không hết. Dẹp bọn này, bọn khác lại nổi như đầu Phạm Nhan, bệnh nặng phải trừ từ rễ. Giặc giã nổi lên vì dân gian oán triều đình. Chính sự đổ nát...

KIM PHƯỢNG - Nguyên Quận công ăn nói lạ lùng!

LÊ TƯƠNG DỰC - Ngươi không nể mặt trẫm sao? Người trung thần không ai nói thế. Trẫm rộng lượng, vua khác thì ngươi đã không toàn tính mệnh.

TRỊNH DUY SẢN - Hoàng thượng nên xét cho lòng thành thực của hạ thần. Chính sự đổ nát lắm rồi. Muốn cho nước yên thì phải thể lòng dân, mà dân bây giờ ai cũng oán Vũ Như Tô, mấy lũ... cung nữ.

KIM PHƯỢNG (quỳ xuống) - Trời ơi! Thần thiếp có tội gì? (Nắm vạt áo long bào khóc).

LÊ TƯƠNG DỰC - Ái khanh đứng dậy. Ái khanh không có tội gì. (Nhìn Trịnh Duy Sản một cách giận dữ). Ngươi lui ra, ngươi lui ra. Cung nữ là phận liễu bồ không hề bước chân ra khỏi Tử cấm thành, hỏi họ có tội gì? Có ai dọa làm tội thê thiếp ngươi không, Trịnh Duy Sản?

TRỊNH DUY SẢN - Chính họ đưa Hoàng thượng vào con đường tửu sắc, con đường xa xỉ. Chính vì muốn đẹp lòng họ mà Hoàng thượng cho xây Cửu Trùng Đài.

LÊ TƯƠNG DỰC - Đó là ý trẫm. Ngươi không được nói nữa.

TRỊNH DUY SẢN - Còn như Vũ Như Tô nữa. Nó đã bày vẽ ra Cửu Trùng Đài, hao tiền tốn của vì nó, sưu cao thuế nặng vì nó, triều đình đổ nát, giặc giã như ong là vì nó. Kiệt Trụ mất nước chỉ vì cái bệnh xây cung điện. Xin Hoàng thượng mau mau tỉnh ngộ, tu tỉnh thân mình, xa gái đẹp, đuổi Vũ Như Tô, học thói thanh liêm, thương dân như con kẻo họa đến thân.

LÊ TƯƠNG DỰC - Duy Sản, ngươi bước ngay. Kẻo cái công hãn mã của ngươi trẫm không kể nữa. Trẫm phải nghe ngươi dạy khôn à?

TRỊNH DUY SẢN - Xin Hoàng thượng nghe lời hạ thần đuổi cung nữ, chém Vũ Như Tô... (nắm lấy áo vua).

LÊ TƯƠNG DỰC - Lão ương gàn, quân hủ nho... (rút kiếm) Bước!

TRỊNH DUY SẢN - Hạ thần xin chết về tay Hoàng thượng còn hơn là trông thấy ngày nhà Lê mất nghiệp (quỳ xuống vươn cổ).

 (Trích Vũ Như Tô, NXB Sân khấu Hà Nội, 2006)

Tóm tắt: Vũ Như Tô là vở bi kịch lịch sử gồm 5 hồi, viết về sự kiện xảy ra ở Thăng Long khoảng năm 1516 - 1517 dưới triều Lê Tương Dực. Vở kịch xoay quanh cuộc đời nhân vật chính - Vũ Như Tô - một kiến trúc sư tài năng. Lê Tương Dực là một hôn quân, suốt ngày say mê tửu sắc, ăn chơi sa đọa, bỏ bê việc nước. Hắn muốn Vũ Như Tô xây Cửu Trùng Đài để làm nơi hưởng lạc, vui chơi cùng đám cung nữ. Vũ Như Tô vì quan niệm nghệ thuật thuần khiết, thanh cao đã đưa gia đình đi chốn nhưng vẫn không thể thoát khỏi tay sai của Lê Tương Dực. Khi bị giải vào cung, ông được cung nữ Đam Thiềm thuyết phục và đồng ý xây Cửu Trùng Đài. Từ đó, ông dồn hết tâm trí vào việc xây dựng cho đất nước một công trình kì vĩ, “tranh tinh xảo với hóa công”, để nước ta không hề thua kém với các nước láng giềng. Thế nhưng, ông đã vô tình gây ra biết bao tai họa cho người dân: Thuế khóa nặng nề, thợ giỏi bị bắt vào cung xây đài, tróc nã, hành hạ những người chống đối, biết bao người chết vì xây Cửu Trùng Đài khiến lòng dân oán hận. Quận công Trịnh Duy Sản đã nhiều lần can ngăn, khuyên giải nhưng Lê Tương Dực vẫn chấp mê bất ngộ. Nhân lúc tình hình rối ren, ông đã cầm đầu phe đối lập trong triều, dấy binh nổi loạn, lôi kéo thợ làm phản, giết chết Lê Tương Dực, Vũ Như Tô, Đan Thiềm và phá hủy Cửu Trùng Đài.

Đoạn trích trên tái hiện lại sự việc nào?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Suy nghĩ về thái độ và hành động của Trịnh Duy Sản đối với việc xây dựng Cửu Trùng Đài.

- Hệ thống ý:

+ Hoàn cảnh: Đoạn trích thể hiện cảnh Trịnh Duy Sản nhiều lần can gián Lê Tương Dực về việc xây Cửu Trùng Đài giữa lúc đất nước rối ren, nhân dân oán thán.

+ Thái độ của Trịnh Duy Sản: Thẳng thắn, trung trực, lo cho vận mệnh quốc gia, dám nói sự thật với vua.

+ Hành động của Trịnh Duy Sản: Khuyên vua bãi bỏ việc xây đài, tập trung lo cho dân, cho nước; khi bị vua khước từ, vẫn kiên quyết bảo vệ quan điểm, sẵn sàng hi sinh tính mạng để nói lên nỗi lòng trung nghĩa.

+ Ý nghĩa: Thể hiện tấm lòng trung quân, ái quốc, đặt lợi ích dân tộc lên trên hết; đồng thời bộc lộ mâu thuẫn gay gắt giữa hôn quân và trung thần, dự báo những biến cố sắp xảy ra.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về thái độ và hành động của Trịnh Duy Sản đối với việc xây dựng Cửu Trùng Đài.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong đoạn trích Vũ Như Tô của Nguyễn Huy Tưởng, Trịnh Duy Sản hiện lên như một trung thần lo cho nước, cho dân. Giữa lúc triều đình mục nát, vua Lê Tương Dực chỉ say mê tửu sắc, bắt dân xây Cửu Trùng Đài xa hoa trong khi đời sống nhân dân lầm than, Trịnh Duy Sản đã nhiều lần can ngăn, khuyên vua dừng lại. Ông thẳng thắn chỉ ra sự thật: “Dâm dật là mầm bại vong, xa xỉ là nguồn loạn lạc”, giặc giã nổi lên khắp nơi cũng từ nỗi oán hận ấy mà ra. Không chỉ lo cho cơ nghiệp nhà Lê, Trịnh Duy Sản còn thương dân, cảm thông với nỗi khổ cực của họ. Khi lời can gián bị bỏ ngoài tai, ông vẫn kiên quyết bảo vệ quan điểm, thậm chí chấp nhận hi sinh tính mạng để nói lên sự thật. Qua thái độ và hành động của Trịnh Duy Sản, ta thấy được hình ảnh một người trung trực, có trách nhiệm với đất nước. Đoạn trích cũng gợi suy ngẫm: Người lãnh đạo muốn đất nước vững bền cần biết lắng nghe lời trung nghĩa, đặt lợi ích dân tộc lên trên lợi ích cá nhân, bởi “ý dân là ý trời”, lòng dân yên thì xã tắc mới bền lâu.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 400 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích nghệ thuật xây dựng tình huống kịch và nhân vật kịch, nêu cảm nhận về giá trị tư tưởng trong đoạn trích.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về tác giả Nguyễn Huy Tưởng: nhà văn, nhà soạn kịch hiện thực xuất sắc, quan tâm đến những vấn đề lịch sử và nhân sinh sâu sắc.

- Giới thiệu vở bi kịch Vũ Như Tô: tác phẩm tiêu biểu viết về bi kịch lịch sử dưới thời Lê Tương Dực.

- Nêu vấn đề nghị luận: Nghệ thuật xây dựng tình huống kịch và nhân vật kịch trong đoạn trích.

* Thân bài:

a) Nghệ thuật xây dựng tình huống kịch

- Tình huống kịch căng thẳng, kịch tính: Cuộc đối thoại gay gắt giữa Trịnh Duy Sản và Lê Tương Dực xoay quanh vấn đề xây Cửu Trùng Đài.

- Mâu thuẫn được đẩy lên đỉnh điểm: Trịnh Duy Sản hết lòng can gián, vạch ra nỗi khổ của dân, hiểm họa mất nước; Lê Tương Dực hôn ám, ngoan cố, chỉ lo hưởng lạc.

- Xung đột chính trị - xã hội sâu sắc: Lợi ích riêng tư của nhà vua đối lập với lợi ích của dân tộc, của quần thần trung nghĩa.

b) Nghệ thuật xây dựng nhân vật kịch

- Lê Tương Dực: hiện lên là hôn quân, sa đọa, mù quáng, vô trách nhiệm với dân với nước → nguyên nhân bi kịch của cả dân tộc.

- Trịnh Duy Sản: trung thần cương trực, lo cho xã tắc, dám nói thẳng, dám hành động khi vua không còn minh trí.

- Vũ Như Tô (gián tiếp qua lời thoại): người nghệ sĩ tài hoa nhưng mâu thuẫn khi gắn tài năng với quyền lực hôn quân, dẫn đến bi kịch.

c) Giá trị tư tưởng

- Lên án chế độ phong kiến mục nát, vua quan sa đọa.

- Ngợi ca người trung nghĩa, có trách nhiệm với dân với nước.

- Đặt ra vấn đề về mối quan hệ giữa nghệ thuật, quyền lực và đời sống nhân dân.

* Kết bài:

- Khẳng định tài năng nghệ thuật của Nguyễn Huy Tưởng qua việc xây dựng tình huống kịch và nhân vật kịch sinh động, giàu kịch tính.

- Nêu cảm nhận cá nhân: tác phẩm gợi suy nghĩ về trách nhiệm của người cầm quyền và mối quan hệ giữa nghệ thuật với đời sống.

Bài viết tham khảo

Nguyễn Huy Tưởng là một trong những nhà văn tiêu biểu của nền văn học hiện đại Việt Nam. Ông nổi tiếng với những tác phẩm viết về đề tài lịch sử, vừa tái hiện bức tranh quá khứ, vừa gửi gắm những vấn đề nhân sinh sâu sắc. Vở bi kịch Vũ Như Tô là một sáng tác tiêu biểu của ông, viết về cuộc đời người kiến trúc sư tài hoa Vũ Như Tô dưới triều Lê Tương Dực. Trong đoạn trích ở hồi VIII, tác giả đã thể hiện rõ tài năng qua nghệ thuật xây dựng tình huống kịch và khắc họa nhân vật kịch sinh động, giàu kịch tính.

Trước hết, thành công nổi bật của đoạn trích là nghệ thuật xây dựng tình huống kịch căng thẳng, kịch tính. Tình huống xoay quanh cuộc đối thoại gay gắt giữa Trịnh Duy Sản – một trung thần lo cho xã tắc – và vua Lê Tương Dực – một hôn quân mê tửu sắc, hưởng lạc. Trịnh Duy Sản hết lòng can gián, vạch rõ hiểm họa mất nước, cảnh dân tình lầm than, giặc giã nổi dậy khắp nơi. Ngược lại, Lê Tương Dực vẫn mê muội, ngoan cố, bỏ ngoài tai mọi lời khuyên, chỉ chăm lo xây Cửu Trùng Đài làm nơi hưởng lạc. Xung đột giữa trung thần và hôn quân, giữa lợi ích riêng tư và vận mệnh dân tộc được đẩy lên đỉnh điểm, làm nổi bật mâu thuẫn chính trị - xã hội sâu sắc, đồng thời dự báo sự sụp đổ tất yếu của triều đình.

Bên cạnh tình huống kịch, đoạn trích còn thành công trong việc xây dựng nhân vật kịch giàu cá tính. Lê Tương Dực hiện lên là một hôn quân sa đọa, vô trách nhiệm, mù quáng trước lời can gián của quần thần. Trịnh Duy Sản trái lại là trung thần cương trực, dũng cảm, dám nói thẳng, dám hành động khi vua chúa đã không còn minh trí. Qua lời thoại, người đọc cũng thấy thấp thoáng bóng dáng Vũ Như Tô – người nghệ sĩ tài hoa nhưng lầm lạc khi gắn tài năng với quyền lực hôn quân, để rồi gây ra bi kịch cho bản thân và xã hội. Những nhân vật này, mỗi người một tính cách, một hành động, đã góp phần làm cho kịch trở nên hấp dẫn, sinh động và giàu kịch tính.

Không chỉ dừng lại ở giá trị nghệ thuật, đoạn trích còn gợi ra nhiều giá trị tư tưởng sâu sắc. Tác giả lên án triều đình mục nát, vua quan sa đọa, đồng thời ngợi ca những con người trung nghĩa, lo cho dân cho nước. Tác phẩm cũng đặt ra vấn đề lớn lao về mối quan hệ giữa nghệ thuật với đời sống, giữa cái đẹp và cái thiện, giữa tài năng và quyền lực.

Với nghệ thuật xây dựng tình huống kịch căng thẳng và khắc họa nhân vật kịch sắc nét, Nguyễn Huy Tưởng đã tạo nên một tác phẩm vừa hấp dẫn về hình thức, vừa sâu sắc về tư tưởng. Đoạn trích Vũ Như Tô không chỉ giúp người đọc hiểu thêm về một giai đoạn lịch sử bi thương mà còn gợi suy ngẫm về trách nhiệm của người cầm quyền, về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống hôm nay.