Văn bản ngữ liệu

CAO HƠN SỰ THẬT

(1) Tuần trước, Nhật Bản tưởng niệm tròn 3 năm thảm họa kép động đất – sóng thần tàn phả vùng Đông Bắc của quốc gia này. Tôi giở lại tập sách ảnh, băng đĩa, tài liệu mà những đồng nghiệp Nhật chuyển cho, định trích một đoạn để đăng trên trang mạng cá nhân. Lật giở từng trang, tay chợt ngập ngừng và lòng chùng lại khi nhớ lời dặn của người phóng viên truyền hình ở Marioka, tỉnh Iwate. “Hầu hết hình ảnh trong này đều chưa từng công bố. Anh hãy hứa rằng chỉ dùng làm tư liệu, cho riêng anh. Xin anh đừng đăng lại, đừng phát tán chúng trên các phương tiện truyền thông, hay chỗ đông người”.

(2) Nhớ cách đây 3 năm, nhiều người thực sự ngạc nhiên khi xem cách báo chí, đặc biệt là các kênh truyền hình Nhật Bản đưa tin diễn tiến thảm họa động đất sóng thần. Có rất ít hình ảnh than khóc, bị thương được truyền đi.

(3) Thay vào đó là rất nhiều thông tin hướng dẫn tìm kiếm, những câu chuyện tình người. Người ta biết về thị trấn vùng vịnh Ofunato, Rikuzentakata có hàng ngàn người mất tích. Nhưng người ta còn biết về cây tùng ở Rikuzentakata kiên cường sống sót sau khi một vạt rừng ước chừng bảy vạn cây tùng cổ thụ bị sóng cuốn bật gốc. Biết về một cô gái làm công việc theo dõi và nhận tin về mực nước, sau đó đọc lại trên loa phóng thanh vẫn bám trụ trên một ngôi nhà cho đến phút cuối của đời mình để báo tin giúp mọi người sơ tán chứ không bỏ chạy. Khi đến trước ngôi nhà bị sóng thần cuốn chỉ còn lại khung bê tông, chúng tôi đã không thể cầm được nước mắt khi nghe mọi người kể câu chuyện về cô.

(4) Sự thật là điều mà con người luôn kiếm tìm. Nhưng dường như cuộc sống này còn có ít nhất một điều còn cao hơn sự thật là tình đồng loại. Ta là người, ta yêu đồng loại nên ta biết đồng cảm thay vì hiếu kì trước thảm họa. Ta là một phần của thế giới văn minh, vì ta biết cầu nguyện và tìm mọi cách sẻ chia, giúp đỡ, thay vì để lòng nghi kị, để thù hận che mờ cả khối óc lẫn trái tim. Một cá nhân đã nên thế, mà một quốc gia có trách nhiệm lại càng nên như vậy.

(5) Những ngày đầu tháng Ba có nhiều tin tức buồn về thảm họa hàng không trong khu vực Đông Nam Á. Chuyến bay từ thủ đô Malaysia đến thủ đô Trung Quốc mất tích một cách bí ẩn cùng với hơn hai trăm con người. Tin tức vô vọng thật buồn. Sự thật còn chưa được khám phá thật đáng thất vọng. Nhưng có điều gì đó còn cao hơn cả sự thất vọng. Đã có quá nhiều thông tin đáp ứng sự hiếu kì, và thật hiếm hoi những thông tin cho sự đồng cảm, những câu chuyện về thân phận con người, về những người mẹ mất con, người vợ mất chồng, những đôi lứa chia lia vì thảm họa, những người cần an ủi và giúp đỡ. Đó không là sự thật đáng để ta “hiếu kì” sao?

(6) Thế giới mạng toàn cầu cuốn ta đi nhanh. Đôi khi bạn và tôi “hãy nghỉ tay một chút”. Dừng lại, để cầu nguyện cho đồng loại, thay vì tiếp tục cuốn đi và kêu gào thất vọng khi sự hiếu kì chưa được thỏa mãn.

(Theo Sống như cây rừng, NXB Văn học, 2016)

16.2. Câu hỏi đọc hiểu và viết

16.2.1. Câu hỏi đọc hiểu

Văn bản được kết hợp những phương thức biểu đạt nào?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày suy nghĩ của mình về ý kiến: “Sự thật đôi khi cần được tiết chế để giữ gìn phẩm giá con người”.

- Hệ thống ý

+ “Sự thật đôi khi cần được tiết chế để giữ gìn phẩm giá con người” là một quan điểm giàu tính nhân văn.

+ Trong thời đại mạng xã hội, khi thông tin lan truyền với tốc độ chóng mặt, việc biết “giữ lại một phần” là biểu hiện của sự tử tế, của đạo đức truyền thông và của lòng trắc ẩn.

+ Chỉ khi sự thật được đặt trong khuôn khổ của tình đồng loại, nó mới thực sự trở thành công cụ để xây dựng một xã hội văn minh, nơi con người tôn trọng và gìn giữ giá trị của nhau.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ thực tế để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích ý nghĩa sâu sắc của quan điểm với cuộc sống con người.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về quan điểm.

Đoạn văn tham khảo

Trong đời sống, sự thật luôn cần thiết để chúng ta nhận thức đúng bản chất sự việc, song không phải lúc nào nó cũng nên được phơi bày trần trụi. “Sự thật đôi khi cần được tiết chế để giữ gìn phẩm giá con người” là một quan điểm giàu tính nhân văn. Có những sự thật, nếu truyền tải một cách thiếu chọn lọc, có thể trở thành lưỡi dao vô hình làm tổn thương sâu sắc người trong cuộc, đặc biệt là nạn nhân và gia đình họ. Tiết chế ở đây không phải là che giấu hay bóp méo thông tin, mà là lựa chọn cách thức và mức độ truyền tải phù hợp, hướng tới bảo vệ nhân phẩm và cảm xúc của con người. Trong thời đại mạng xã hội, khi thông tin lan truyền với tốc độ chóng mặt, việc biết “giữ lại một phần” là biểu hiện của sự tử tế, của đạo đức truyền thông và của lòng trắc ẩn. Chỉ khi sự thật được đặt trong khuôn khổ của tình đồng loại, nó mới thực sự trở thành công cụ để xây dựng một xã hội văn minh, nơi con người tôn trọng và gìn giữ giá trị của nhau.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: đánh giá quan điểm “Cao hơn sự thật là tình đồng loại” của tác giả trong bối cảnh truyền thông mạng xã hội hiện nay.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Dẫn dắt:

+ Trong thời đại bùng nổ thông tin, đặc biệt là mạng xã hội, “sự thật” luôn được săn đón và lan truyền với tốc độ chóng mặt.

+ Tuy nhiên, đôi khi sự thật bị khai thác theo cách giật gân, thiếu nhân văn, gây tổn thương cho nạn nhân và gia đình.

- Giới thiệu vấn đề: Tác giả văn bản “Cao hơn sự thật” đưa ra quan điểm: “Cao hơn sự thật là tình đồng loại”.

- Nêu định hướng đánh giá: Đây là một quan điểm đúng đắn, giàu ý nghĩa nhân văn, đặc biệt cấp thiết trong bối cảnh truyền thông mạng xã hội hiện nay.

* Thân bài:

a. Giải thích quan điểm

- Sự thật: Thông tin chính xác, phản ánh đúng bản chất sự việc.

- Tình đồng loại: Sự cảm thông, yêu thương, sẻ chia giữa con người với con người, đặc biệt khi họ gặp hoạn nạn, bất hạnh.

- Cao hơn sự thật:

+ Không phủ nhận vai trò của sự thật, nhưng nhấn mạnh: khi truyền tải sự thật, phải đặt tình người, lòng trắc ẩn lên hàng đầu.

+ Sự thật không nên được khai thác để thỏa mãn tính hiếu kỳ mà phải hướng tới mục đích nhân văn.

b. Bàn luận – đánh giá

- Mặt đúng, ý nghĩa:

+ Bảo vệ nhân phẩm con người: Tiết chế thông tin nhạy cảm giúp nạn nhân và gia đình không bị tổn thương thêm.

+ Định hướng đạo đức truyền thông: Báo chí và người dùng mạng xã hội cần đưa tin một cách nhân văn, không biến nỗi đau thành “món hàng câu view”.

+ Gắn kết cộng đồng: Khi tình đồng loại được đề cao, thông tin truyền tải sẽ khơi dậy sự sẻ chia, đoàn kết, thay vì hiếu kỳ hoặc phán xét.

- Nếu chỉ chạy theo sự thật trần trụi:

+ Có thể dẫn đến sự thiếu tôn trọng riêng tư cá nhân, gây tổn thương tinh thần.

+ Tạo môi trường thông tin độc hại, lan truyền hình ảnh/chi tiết gây ám ảnh, khơi dậy sự tiêu cực.

c. Liên hệ bối cảnh mạng xã hội hiện nay

- Thực trạng:

+ Nhiều vụ thảm họa, tai nạn, sự cố được quay chụp và chia sẻ ngay lập tức, không che mặt nạn nhân, kèm lời bình vô cảm.

+ Thông tin sai lệch hoặc chưa được kiểm chứng lan nhanh, gây hiểu nhầm và hoang mang.

- Ý nghĩa của quan điểm trong thực tế:

+ Là “kim chỉ nam” giúp người dùng mạng xã hội lựa chọn thông tin và cách chia sẻ.

+ Thúc đẩy hình thành “văn hóa mạng” dựa trên sự tử tế và tôn trọng.

d. Mở rộng

- Không phải mọi sự thật đều cần “tiết chế” — với các vấn đề tham nhũng, vi phạm pháp luật, sự thật cần được công bố để bảo vệ lợi ích cộng đồng.

- Tuy nhiên, ngay cả khi công bố, cách thức thể hiện vẫn phải đảm bảo nhân văn, tôn trọng đối tượng liên quan.

đ. Bài học nhận thức và hành động

- Nhận thức: Hiểu rõ ranh giới giữa quyền biết thông tin và trách nhiệm bảo vệ nhân phẩm con người.

- Hành động:

+ Kiểm chứng thông tin trước khi chia sẻ.

+ Không phát tán hình ảnh/chi tiết gây tổn thương.

+ Chủ động lan tỏa câu chuyện nhân văn, kêu gọi sự giúp đỡ khi cần.

* Kết bài:

- Khẳng định lại vấn đề: “Cao hơn sự thật là tình đồng loại” là quan điểm đúng đắn, giàu ý nghĩa nhân văn, đặc biệt cần thiết trong thời đại số.

- Thông điệp: Mỗi người hãy trở thành “người gác cổng thông tin” tử tế, để mạng xã hội không chỉ là nơi lan truyền sự thật, mà còn là không gian của tình người và sự sẻ chia.

Bài văn tham khảo

Trong thời đại bùng nổ thông tin, đặc biệt là mạng xã hội, sự thật luôn được săn đón và lan truyền với tốc độ chóng mặt. Chỉ một cú nhấp chuột, hàng triệu người có thể biết về một vụ tai nạn, một trận thiên tai, một thảm họa. Nhưng song hành với điều đó là vô vàn hình ảnh gây sốc, những dòng trạng thái đầy hiếu kỳ, đôi khi vô cảm trước nỗi đau của người khác. Đọc “Cao hơn sự thật”, tôi ấn tượng sâu sắc với quan điểm: “Cao hơn sự thật là tình đồng loại”. Đây không chỉ là một lời nhắc nhở, mà còn là kim chỉ nam cho cách ứng xử văn minh trong bối cảnh truyền thông hiện nay.

Sự thật là tấm gương phản chiếu hiện thực, giúp con người nhận thức đúng bản chất sự việc. Nhưng tình đồng loại – sự cảm thông, yêu thương và sẻ chia giữa con người với nhau – mới là sợi dây nối kết nhân tâm. “Cao hơn sự thật” không có nghĩa là che giấu hay bóp méo sự thật, mà là truyền tải nó bằng lăng kính nhân văn. Bởi có những sự thật nếu bị phơi bày trần trụi, không qua chọn lọc, sẽ trở thành lưỡi dao vô hình làm rỉ máu trái tim người trong cuộc.

Quan điểm này mang ý nghĩa đặc biệt trong kỷ nguyên mạng xã hội. Chúng ta từng chứng kiến những thảm họa như vụ cháy chung cư mini ở Hà Nội (2023) hay vụ lũ quét ở Lào Cai, hình ảnh nạn nhân được quay chụp rồi phát tán tràn lan. Thông tin chưa được kiểm chứng vẫn bị chia sẻ chóng mặt, kèm theo những lời bình vô cảm. Những “sự thật” ấy không giúp cộng đồng gắn kết, mà chỉ khoét sâu nỗi đau và đánh mất phẩm giá con người. Trong khi đó, vẫn có những tấm gương đưa tin đầy nhân văn: thay vì ảnh tang thương, họ kể câu chuyện về những người lính cứu hỏa thức trắng đêm, về hàng chục bữa cơm miễn phí gửi đến người gặp nạn, về những vòng tay ôm nhau giữa khói lửa. Đó mới là sự thật cần được lan tỏa – sự thật thắp lên hy vọng và khích lệ lòng người.

Dĩ nhiên, không phải mọi sự thật đều cần tiết chế. Với các vụ việc tham nhũng, vi phạm pháp luật, sự thật phải được công bố để bảo vệ lợi ích chung. Nhưng ngay cả khi đó, cách thức truyền tải vẫn cần tôn trọng nhân phẩm con người và tránh biến sự thật thành “món hàng câu view”. Tiết chế là một nghệ thuật, đòi hỏi sự tỉnh táo, trách nhiệm và lòng trắc ẩn.

Bài học đặt ra cho mỗi chúng ta là phải tỉnh táo và tử tế trong vai trò “người gác cổng” thông tin. Trước khi bấm nút chia sẻ, hãy tự hỏi: thông tin này đã được kiểm chứng chưa? Nó có thể gây tổn thương cho ai? Liệu nó góp phần lan tỏa điều tốt đẹp hay chỉ làm thỏa mãn sự tò mò? Hãy ưu tiên những câu chuyện về nghị lực, tình người, sự giúp đỡ… để mạng xã hội trở thành không gian sẻ chia chứ không phải chợ phiên của nỗi đau.

“Cao hơn sự thật là tình đồng loại” – đó không chỉ là lời khuyên cho người làm báo, mà cho tất cả chúng ta, những công dân mạng trong thế giới phẳng. Khi sự thật được dẫn dắt bởi lòng trắc ẩn, nó mới thực sự soi sáng, không chỉ hiện thực, mà cả tâm hồn con người.