CHA CON TƯƠNG TÀN*

(Trích tuồng “Tam nữ đồ”)

***

DINH KIM HÙNG

QUÂN: (Dạ... Dạ!) Rất kinh hoàng

Vội bẩm quan.

Nhân đêm nay vừa lúc canh ba

Khắc Minh đã trốn ra khỏi ngục.

KIM HÙNG: Truyền quân nhân gấp rút

Nối đèn đuốc sáng ngoài

Mau đón khắp mọi nơi

Quyết chẳng cho thoát chạy.

(Kim Hùng tiến binh bị ông Tạ xuất kỳ bất ý từ trong bụi nhảy ra đánh phủ đầu. Kim Hùng chỉ còn biết đỡ đòn, nhưng không biết ai đánh).

QUÂN: (Dạ! Dấu thiết giản) (1)

KIM HÙNG: (Dấu thiết giản à! Ai đó? Chỉ có ông già tao có mà thôi)

Hay cha già ỷ sức dọc ngang,

Khiến con trẻ khôn phương chống chế...?

(Mà ta lại sợ gì)

Một hùm dầu mạnh mẽ,

Bẩy cáo khá trở đương

Truyền chúng tướng thẳng đường,

Chỉ Hồng Sơn vội vã.

(hạ)

CẢNH CĂN CỨ HỒNG SƠN

HOÀNG TỬ: Tác bé thơ trong cảnh lạc loài,

(Nhờ các quan)

Lòng lo liệu chung tay dìu dắt

Cũng vì lũ tôi luan con giặc,

Đành số ng nơi góc núi đầu non,

(Vậy, nhờ các quan) Làm sao cho đã mất lại còn

Lẽ cùng có hết quy rồi thịnh.

QUÂN: Dạ!

Chúng tôi theo lịnh,

Dò xét rõ ràng,

Binh Kim Hùng đóng khắp Hồng Sơn,

Xin Điện hạ sai người cự địch.

TƯ CUNG KHƯƠNG HOÀN:

Cam thay loài phản nghịch,

Còn lung thói bạo tàn.

Dưới trướng xin một lệnh truyền ban,

Ngoài núi để hai tôi ra trận.

KHẮC MINH:

Hàng máu nóng, trẻ toan rửa hận,

Gắng sức tàn, già quyết trừ gian.

Cho lão phu ra chốn chiến trường,

Trừ tặc bối an lòng điện hạ.

LÃO TẠ: (Nay quân về thưa rằng binh thằng Kim Hùng vây Hồng Sơn, các quan xin ra đánh cùng nó, lão nghĩ như việc ấy là).

Trẻ già đều gan dạ,

Mạnh yếu xét sức mình.

Xin cho già vào chốn địch dinh,

Quyết dùng chước giết loài tặc bối.

KHẮC MINH:

(Chẳng hay người liệu kế gì?)

LÃO TẠ: (Lão xuống dò đâu đó xong xuôi, rồi lão sẽ thừa cơ đốt dinh trung gây rối)

Cố sức ngăn giặc trẻ bí đường.

TỰ CUNG, KHƯƠNG HOÀN: (Vậy giết được giặc nhưng ngài làm sao mà sống)

LÃO TẠ: (Sống sao được?)

Trong lửa hồng cha con lão thiêu xương,

(Thời)

HOÀNG TỬ: Nghe mấy lời cặn kẽ,

Xui tấc dạ thương đau.

Để muốn đẩy, nghiệp vững ngôi cao,

Nỡ xui đó, thân tàn cốt rụi?

LÃO TẠ: Bởi vô phúc sanh loài tặc bối,

Phải ra công chuộc tội lão phu.

Miễn đem về nghiệp cũ nghìn thu,

Nào xá kể xương tàn một nắm.

PHƯƠNG CƠ:

Lời trung nghĩa chứa chan dòng máu thắm,

Nỗi hiếu tình đau xót tấm lòng riêng.

Theo nghiêm phụ địch cùng huynh trưởng.

Cho ấu nhi (2) ra chốn trận tiền,

LÃO TẠ:

Nghe lời con rất chướng,

Xui lòng lão chẳng ưng.

(Trông thế mày tưởng tao)

Mãi sống lâu trăm tuổi không chừng,

(Nên chỉ mày)

Học nói bậy đôi điều cho tốt.

(Bẩm Điện hạ! Lão còn lại một chút nầy)

Trái một gốc khác mùi đắng ngọt,

(Nó cũng khá, nên chi lão)

Phải đôi lời gởi chút thơ ngây.

(Như nó lâu nay)

Vì non sông chung đóng góp tay,

(Chớ lão đây)

Dù sống thác quyết toàn tấc dạ,

HOÀNG TỬ:

Sự cực cùng chẳng đã,

Còn chi nữa mà mong.

Một lạy dưa, lòng khó cắt lòng,

Ba chung rót, bước khôn chia bước.

(Xướng): Đành e thân già lo việc nước

LÃO TẠ: (Xướng): Quyết vì nghiệp cả diệt loài gian.

PHƯƠNG CƠ: (Xướng): Tình sâu chia cắt trong giây phút,

MỌI NGƯỜI (Xướng): Già trẻ nhìn nhau lệ chứa chan.

HOÀNG TỬ: (Nam): Lệ chứa chan đôi đàng ly biệt,

Gẫm sự tình chi xiết người than

LÃO TẠ: (Nam): Thà cam liều một thân tàn,

Thịt xương xây đắp giang san muôn đời.

KHẮC MINH, HOÀNG TỬ, TƯ CUNG:

(Nam): Nghìn năm dù vắng bóng người, Khí xây sông núi, tiết đời trăng sao.

PHƯƠNG CƠ: (Nam): Nỗi niềm càng nghĩ càng đau,

Thà rằng tử biệt nỡ nào sinh ly.

HOÀNG TỬ: (Nam): Nhìn nhau đôi giọt lệ đầy,

PHƯƠNG CƠ: (Nam): (Tội lắm cha ôi!)

Tình kia đành đoạn!...

LÃO TẠ: (Nam): (Á thôi) Phút này chia tay

(Hạ)

DINH KIM HÙNG

QUÂN: Có một người già cả đến đây,

Xưng thân phụ đại quan vào viếng.

KIM HÙNG:

Nghe qua câu chuyện,

Thật rất hổ nghi.

Ông nào đã chết đi,

Ông nào còn sống đó?

Cự tuyệt thời cũng khó

Hỏi han lại sẽ hay.

Truyền với quân bay,

Mời ngay ông nọ.

(Chào ông!)

Cách mặt lâu cũng nhớ, (Té ra!...)

Coi bộ khỏe như thường

(he! Tôi hỏi lâu nay)

Ông ở đâu, mau khá tỏ tường,

Rày tới đó, việc gì nói thử?

LÃO TẠ:

Phương Cơ đã bỏ đi mất xứ,

Lão phu nay trơ trọi một thân.

Riêng xét mình quá nỗi cơ bần (3)

Tìm tới cửa, nhờ hơi phú quý.

Mừng ông đặng làm tôi Triệu thị,

Thật trông lên đúng bậc oai quyền.

(Lão đây)

Tác tuy già, sức hãy còn hãng,

Việc sai khiến, lão xin cố gắng

KIM HÙNG:

Nhắc chuyện cũ, càng thêm hổ thẹn,

Nghĩ tình xưa cũng phải phôi pha.

Ông đã đành làm trảo làm nha (4)

Việc cần phải hết lòng hết dạ, (nghe!)

(Hạ hết, lão Tạ ra)

LÃO TẠ:

Gây tội ác, con đà thái quá,

Đoạn nhân tình cha khó nhiêu dụng (Lão bây giờ)

Vẹn niềm ngay vì nước hết lòng,

Nhân đêm vắng ra tay nổi lửa.

(Âu là) (Phóng hỏa)

KIM HÙNG:

Ngọn lửa lên rất dữ,

Thế nước cứu khôn qua.

Cả tiếng kia kìa hỡi cha già.

Mau giúp sức cứu cho con trẻ.

LÃO TẠ: (Như mày) Tày trời đất, tội khôn xiết kể,

(Nói thiệt) Cắt ruột già, tao quyết chẳng tha.

Chói lòng son coi nhẹ thân già,

Mượn ngọn lửa diệt trừ giặc trẻ.

(Cha con đánh nhau, cùng chết trong lửa. Lão Tạ còn cố gượng dậy nhìn lại mặt Kim Hùng và vuốt mắt cho nó).

HẾT

(Trích Tổng tập văn học Việt Nam, tập 11, Chủ biên Hoàng Châu Ký, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 2000)

Chú thích:

Tóm tắt vở tuồng: Nguyên vương già yếu, Bà Chánh cung đương có thai. Tên Thái sư Triệu Văn Hoán có âm mưu tiếm ngôi vua. Con trai cả của hắn là Bích Long hùa theo cha, còn con trai thứ là Tư Cung chống lại, bỏ đi tu.

Trên đường tìm đến chùa Trúc Tự, Tư Cung gặp ông già Tạ Ngọc Lân. Hai người hiểu lòng nhau, hẹn cùng nhau giúp nước khi giang sơn biến loạn. Tạ Ngọc Lân vốn là một huân thần nhưng chống đối với Triệu Văn Hoán nên đã từ quan về cày ruộng. Ông có hai con, con gái là Phương Cơ hiếu trung, hết lòng vì đại nghĩa nhưng thằng con trai lớn là Kim Hùng ngỗ nghịch, hung bạo, phản trắc và bỏ nhà chạy theo tôn phò Triệu Văn Hoán.

Vua băng, Triệu Văn Hoan định tiếm ngôi vì chưa có người kế vị, nhưng lão thần Lý Khắc Minh đã tuyên di chiếu của Nguyên vương, trao quyền cho Chánh cung nhiếp chính. Văn Hoán rất ức, bèn cùng Kim Hùng lập mưu vu oan cho bà Chánh hậu là quan hệ bí mật với một người đàn ông và đồng mưu để người ấy cướp ngôi. Thế là bà Chánh cung bị phế truất và hạ ngục. Văn Hoán tiếm ngôi.

Lý Khắc Minh lập kế lãnh tù Chánh cung về dinh mình để giam và tra hỏi kẻ đồng mưu rồi sẽ giết sau. Đưa được bà nầy về dinh rồi, nhưng Khắc Minh lo nghĩ không biết làm sao để cứu sống bà ta. Con gái ông là Xuân Hương rồi tỳ nữ là Bích Hà đều tình nguyện xin vào ngục đổi xiêm y để chết thay cho Chánh cung. Cuối cùng Bích Hà được làm việc này và Xuân Hương phải lãnh nhiệm vụ đưa bà Chánh cung đi lánh nạn.

Phương Cơ vâng lệnh cha, giả điên dại đến Kinh đô do thám tình hình và quay về báo với cha là Văn Hoán sắp giết Chánh cung. Ông Tạ Ngọc Lân đến chùa báo với Tư Cung rồi hai người lập tức ra đi, Tư Cung nói: “Thế nầy là chốn an thiềm dậy lửa trần ai!”

Giữa đêm, Kim Hùng hiệp đồng với Khắc Minh đưa Chánh cung đi nịch sát. Giữa đường bị một tráng sĩ xông vào đánh cướp tù nhân. Khắc Minh xin đi tiên phong đuổi bắt kẻ địch, ông bị thương nằm lại. Kim Hùng kéo quân đến thấy lão tướng bị thương phải dừng lại hỏi han và điều người khiêng Khắc Minh về lo điều trị. Khắc Minh làm việc này nhằm làm cho người cướp Chánh cung chạy thoát; ông chưa biết được người đó là Tư Cung. Kim Hùng vừa kéo quân đuổi tiếp thì thình lình gặp một người che mặt từ trong bụi nhảy ra đánh cho tối tăm mặt mày và phải rút quân. Người che mặt đó chính là ông Tạ Ngọc Lân.

Tư Cung và ông Ngọc Lân mừng là đã cứu được Chánh cung, hóa ra đó là Bích Hà.

Phương Cơ trở lên kinh sư và về báo với cha là mưu cơ của Khắc Minh đã bị bại lộ, nên Kim Hùng đã hạ ngục vị lão tướng và kéo quân đi vây bắt Chánh cung và Xuân Hương. Tình thế nguy cấp. Tư Cung và Bích Hà vội vã đi giải cứu Chánh cung. Phương Cơ lại lên Kinh đô, lập kế vào dinh Kim Hùng và cứu được Khắc Minh

Những người trung thành qua bao gian nguy, đã tụ tập đông đủ ở Hồng Sơn. Hoàng tử, con Chánh cung đã khôn lớn. Kim Hùng mang đại binh đến vây đánh Hồng Sơn. Không ai chống cự nổi tên hổ tướng tàn bạo này. Ông già Tạ Ngọc Lân xin ra đi, lập kế vào dinh để giết Kim Hùng. Ông nói: “Trong lửa hồng cha con lão có thiêu xương - Ngoài trời thẩm nước non nhà mới rạng vẻ”.

Mọi người làm lễ tế sống tiễn ông đi.

Khi doanh trại chảy, Kim Hùng chạy ra, bị ông Lân chặn lại. Nó đánh và bóp cổ ông, ông dùng thế võ kìm nó lại. Hai cha con cùng chết trong ngọn lửa rực hồng. Ông Lân cố gượng dậy phút cuối cùng để nhìn mặt đứa con và vuốt mắt cho nó. Diệt được Kim Hùng, phe trung thần thừa thắng tiến về Kinh đô giết loài gian nịnh và phục quốc.

* Tên đoạn trích do người soạn đề đặt: Nằm ở phần cuối vở tuồng (Tại Dinh Kim Hùng), Ông Lân (Tạ Lân) diệt được Kim Hùng (con trai mình), hai cha con chết trong ngọn lửa. Ông Lân cố gượng dậy phút cuối để nhìn mặt con và vuốt mắt cho con

(1) Thiết giản: roi sắt, một loại vũ khí bằng sắt như gươm, nhưng không sắt nhọn, dùng để đập

(2) Ấu nhi: Con nhỏ

(3) Cơ bần: Đói nghèo

(4) Trảo nha: Vuốt và nanh

Xác định thể loại của văn bản.