Giải sgk Lịch Sử 9 CTST Bài 10: Liên Xô và các nước Đông Âu từ 1945 đến 1991

- Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Liên Xô tiến hành khôi phục kinh tế, hàn gắn vết thương chiến tranh; từ năm 1950 đến những năm 70 của thế kỉ XX, Liên Xô tiếp tục xây dựng cơ sở vật chất của chủ nghĩa xã hội và đạt được nhiều thành tựu. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân, đến năm 1991, chế độ xã hội chủ nghĩa đã sụp đổ ở Liên Xô.

- Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, được sự giúp đỡ của Hồng quân Liên Xô, nhân dân các nước Đông Âu dưới sự lãnh đạo của những người cộng sản đã thành lập các nhà nước dân chủ nhân dân. Từ năm 1949 - nửa đầu những năm 70 của thế kỉ XX, các nước Đông Âu tiến lên xây dựng chủ nghĩa xã hội. Đến cuối những năm 80, chế độ xã hội chủ nghĩa sụp đổ ở Đông Âu.

♦ Yêu cầu số 1:

♦ Yêu cầu số 2:

- Sự sụp đổ chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô:

+ Vào thập niên 80, nền kinh tế Liên Xô bắt đầu gặp khó khăn, khủng hoảng trên nhiều lĩnh vực.

+ Năm 1985, M. Goóc-ba-chốp (M. Gorbachev) nắm quyền lãnh đạo Đảng, thực hiện cải tổ toàn diện về kinh tế và chính trị ở Liên Xô. Tuy nhiên, công cuộc cải tổ thất bại đã đầy Liên Xô rơi vào tình trạng khủng hoảng, rối loạn.

+ Tháng 8-1991, một số lãnh đạo Đảng và Nhà nước Liên Xô làm đảo chính để lật đổ M. Goóc-ba-chấp nhưng thất bại và dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng.

+ Ngày 25-12-1991, Goóc-ba-chốp từ chức Tổng thống Liên Xô. Chế độ chủ nghĩa xã hội chấm dứt tại Liên bang Xô viết.

- Nguyên nhân dẫn đến sự khủng hoảng và sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô là tổng hợp của nhiều yếu tố. Trong đó, nguyên nhân cơ bản bao gồm:

+ Thứ nhất, do đường lối lãnh đạo của Đảng Cộng sản Liên Xô mang tính chủ quan, duy ý chí; áp dụng máy móc mô hình kinh tế tập trung, quan liêu, bao cấp trong nhiều năm; chậm đổi mới cơ chế và hệ thống quản lí kinh tế.

+ Thứ hai, những thành tựu của cuộc cách mạng khoa học-công nghệ hiện đại không được áp dụng kịp thời vào sản xuất; năng suất lao động xã hội suy giảm dẫn tới tình trạng trì trệ kéo dài về kinh tế, sự sa sút, khủng hoảng lòng tin trong xã hội.

+ Thứ ba, quá trình cải cách, cải tổ phạm sai lầm nghiêm trọng về đường lối, cách thức tiến hành. Việc đổi mới chính trị đi trước quá trình cải tổ kinh tế, sự xóa bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản khiến cho khủng hoảng ngày càng nghiêm trọng, trực tiếp dẫn đến sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô.

+ Thứ tư, hoạt động chống phá của các lực lượng thù địch ở trong nước và các thế lực bên ngoài góp phần làm gia tăng tình trạng bất ổn và rối loạn.

Yêu cầu số 1: Nét chính về tình hình các nước Đông Âu:

♦ Tình hình chính trị

- Từ năm 1944 đến năm 1946, được sự giúp đỡ của Hồng quân Liên Xô, nhân dân các nước Đông Âu dưới sự lãnh đạo của những người cộng sản đã thành lập các nhà nước dân chủ nhân dân. Riêng ở Đông Đức, Nhà nước Cộng hoà Dân chủ Đức ra đời năm 1949. Sau đó, các nước Đông Âu đã tiến hành xây dựng chủ nghĩa xã hội.

- Từ 1946 đến những năm 80 của thế kỉ XX:

+ Về đối nội: các nước dân chủ nhân dân Đông Âu xây dựng đất nước theo con đường chủ nghĩa xã hội, vai trò lãnh đạo của đảng cộng sản được khẳng định.

+ Trong lĩnh vực đối ngoại, các nước Đông Âu ủng hộ phong trào cách mạng thế giới, thiết lập quan hệ ngoại giao chặt chẽ với Liên Xô, thuộc phe xã hội chủ nghĩa trong Chiến tranh lạnh.

♦ Tình hình kinh tế

- Từ 1945 đến 1950, nhà nước tiến hành nông trang hoá ruộng đất, quốc hữu hoá các xí nghiệp, nhà máy lớn của tư bản trong và ngoài nước, ban hành các quyền tự do dân chủ, bình đẳng trong xã hội và đưa ra những chính sách hỗ trợ đời sống cho nhân dân sau chiến tranh.

- Từ năm 1950 đến năm 1975: nhiều kế hoạch 5 năm đã được tiền khai nhằm xây dựng cơ sở vật chất cho chủ nghĩa xã hội. Với sự trợ giúp có hiệu quả của Liên Xô thông qua tổ chức Hội đồng tương trợ kinh kế (SEV) và sự nỗ lực của nhân dân, các nước Đông Âu đã giành được nhiều thành tựu, tăng trưởng khá nhanh:

+ Nông nghiệp được cơ giới hoá, sản phẩm nông nghiệp dồi dào.

+ Công nghiệp phát triển, điện khí hoá toàn quốc.

+ Tiệp Khắc, Cộng hoà Dân chủ Đức là những nước có nền công nghiệp phát nếp phát (0 triển trên thế giới thời kì này.

♦ Tình hình xã hội, văn hoá:

- Giai cấp bóc lột từng bước bị xoá bỏ, lực lượng chính trong xã hội là công nhân và nông dân. - Đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân các nước Đông Âu được cải thiện và nâng cao, nhiều nước có hệ thống y tế miễn phí

- Giáo dục phát triển, tầng lớp trí thức ngày càng nhiều và có vai trò quan trọng trong xây dựng chính quyền và xây dựng nền văn hoá xã hội chủ nghĩa.

Yêu cầu số 2: Nguyên nhân dẫn đến sự sụp đổ chế độ xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu:

- Thứ nhất, do đường lối lãnh đạo của Đảng Cộng sản ở các nước Đông Âu mang tính chủ quan, duy ý chí; áp dụng máy móc mô hình kinh tế tập trung, quan liêu, bao cấp trong nhiều năm; chậm đổi mới cơ chế và hệ thống quản lí kinh tế.

- Thứ hai, những thành tựu của cuộc cách mạng khoa học-công nghệ hiện đại không được áp dụng kịp thời vào sản xuất; năng suất lao động xã hội suy giảm dẫn tới tình trạng trì trệ kéo dài về kinh tế, sự sa sút, khủng hoảng lòng tin trong xã hội.

- Thứ ba, quá trình cải cách, cải tổ phạm sai lầm nghiêm trọng về đường lối, cách thức tiến hành. Việc đổi mới chính trị đi trước quá trình cải tổ kinh tế, sự xóa bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản khiến cho khủng hoảng ngày càng nghiêm trọng, trực tiếp dẫn đến sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu.

- Thứ tư, hoạt động chống phá của các lực lượng thù địch ở trong nước và các thế lực bên ngoài góp phần làm gia tăng tình trạng bất ổn và rối loạn.

- Thứ năm, chính sách “không can thiệp” của Liên Xô trước cuộc khủng hoảng và sự thỏa hiệp của ban lãnh đạo các nước Đông Âu cũng góp phần dẫn đến sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở các nước này.

(*) HS điền các thông tin sau vào sơ đồ:

- Chính trị: không ổn định về chính trị (đảo chính tại Liên Xô, các phong trào biểu tình đòi dân chủ ở các nước Đông Âu), tình trạng tham nhũng, thiếu dân chủ,...

- Kinh tế: chính sách phát triển kinh tế không đồng bộ, tập trung công nghiệp nặng bộc lộ hạn chế.

- Xã hội: kinh tế khó khăn, đời sống nhân dân sa sút, đối mặt với tình trạng khan hiếm hàng tiêu dùng, lương thực,...

- Đối ngoại: chạy đua vũ trang trong Chiến tranh lạnh.