Văn bản ngữ liệu

BỨC XÚC KHÔNG LÀM TA VÔ CAN

(Đặng Hoàng Giang)

Đã đến lúc chúng ta cần tách ra khỏi đám đông, khước từ chuyên chế của nó. Người ta chỉ có thể lắng nghe tiếng nói bên trong mình nếu bỏ được ra ngoài sự ồn ào xung quanh. Chúng ta cần đứng riêng để tìm ra mình, để bảo vệ tư duy độc lập và nuôi dưỡng ý thức trách nhiệm. Triết gia Soren Kierkegaard coi đám đông là tập hợp những người lẩn tránh sự nhọc nhằn của quá trình phát triển bản thân. Ma lực của đám đông được nhắc tới từ rất sớm. “Không đi theo đám đông để làm điều xấu” là một câu trong Kinh Thánh. Không chỉ đơn giản là “Không làm điều xấu”, mà cụ thể là “Không đi theo đám đông để làm điều xấu”. Trong một loạt các thí nghiệm nổi tiếng của Solomon Asch cách đây 60 năm, người tham gia thí nghiệm ngồi cùng với một số người khác (thực chất là những người đồng mưu với Asch). Mọi người trong nhóm được yêu cầu so sánh độ dài của một đường thẳng – một bài tập cho trẻ con. Tuy nhiên, nếu những người đồng mưu nhất loạt cùng chọn một câu trả lời rõ ràng là sai, thì trong tới 30% trường hợp, người tham gia thí nghiệm sẽ từ bỏ ý kiến cá nhân của mình để vào hùa với đám đông [...]

Đứng một mình không dễ. Không những nó có thể làm ta không được ưa thích, khi một mình, nhà văn Đan Mạch Dorthe Nors viết, chúng ta phải đối diện với cảm xúc của ta, quá khứ của ta, cuộc đời của ta, những vấp váp, sai lầm của ta, ta sẽ cảm thấy mình nhỏ bé. Cần lòng dũng cảm để không lẩn tránh chúng. Đổi lại, điều ta nhận được là một sự vững vàng mà không phải bám víu vào sự tung hô của người khác. Một mình nhưng không cô đơn.

(Đặng Hoàng Giang, Bức xúc không làm ta vô can, NXB Hội Nhà văn, 2022, tr. 78-80).

14.2. Câu hỏi đọc hiểu và viết

14.2.1. Câu hỏi đọc hiểu

 Vấn đề trọng tâm được đề cập đến trong đoạn trích là gì?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Suy nghĩ về sự cần thiết của tư duy độc lập trong cuộc sống.

- Hệ thống ý

+ Tư duy độc lập là khả năng tự mình suy nghĩ, xem xét, phán đoán, đánh giá vấn đề mà không phụ thuộc vào người khác, không bị ảnh hưởng bởi đám đông.

+ Sự cần thiết của tư duy độc lập trong cuộc sống đối với người trẻ:

. Tuổi trẻ sôi nổi, hướng ngoại, dễ bị tư duy số đông chi phối. Có tư duy độc lập, người trẻ sẽ tự tin, tự chủ, dám nghĩ dám làm, dám chịu trách nhiệm; phát triển khả năng sáng tạo,tư duy phản biện; tạo dựng được bản lĩnh, ý chí, nghị lực vượt qua khó khăn, thất bại , vươn tới thành công.

. Người có tư duy độc lập luôn biết bảo vệ quan điểm cá nhân, đồng thời cũng luôn biết lắng nghe, tiếp thu ý kiến có chọn lọc để hoàn thiện bản thân, từ đó có những đóng góp hữu ích cho tập thể.

+ Phê phán lối sống thụ động, a dua, vào hùa với đám đông hay bảo thủ, cố chấp...; liên hệ với bản thân, xây dựng bài học nhận thức, hành động.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ thực tế để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về sự cần thiết của tư duy độc lập trong cuộc sống.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về quan điểm.

Đoạn văn tham khảo

Tư duy độc lập là khả năng tự mình suy nghĩ, phán đoán và đưa ra quyết định mà không phụ thuộc hay bị chi phối bởi đám đông. Với người trẻ, đây là một phẩm chất đặc biệt cần thiết. Tuổi trẻ thường sôi nổi, cởi mở, dễ bị ảnh hưởng bởi những trào lưu hoặc quan điểm phổ biến. Nếu thiếu tư duy độc lập, ta rất dễ sa vào lối sống a dua, hời hợt, đánh mất cá tính và bản lĩnh. Ngược lại, người trẻ có tư duy độc lập sẽ tự tin, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm về lựa chọn của mình. Họ biết sáng tạo, phản biện, kiên định trước áp lực, đồng thời vẫn có khả năng lắng nghe và tiếp thu có chọn lọc để hoàn thiện bản thân. Tư duy độc lập giúp người trẻ xây dựng bản lĩnh, ý chí và nghị lực để vượt qua khó khăn, vươn tới thành công, đồng thời đóng góp giá trị thiết thực cho tập thể. Phê phán lối sống thụ động, hùa theo số đông hoặc bảo thủ, cố chấp, mỗi người trẻ cần rèn luyện cho mình thói quen suy nghĩ độc lập, biết tin vào chính mình nhưng vẫn khiêm tốn học hỏi. Bản thân tôi cũng thấy rằng tư duy độc lập chính là chiếc “kim chỉ nam” quan trọng, giúp tôi định hướng đúng đắn trên con đường trưởng thành.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: trình bày suy nghĩ của anh/chị về hiện tượng “a dua theo đám đông” trong học sinh hiện nay.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu vấn đề:

+ Trong đời sống xã hội hiện đại, đặc biệt ở môi trường học đường, hiện tượng “a dua theo đám đông” khá phổ biến.

+ Từ văn bản “Bức xúc không làm ta vô can” của Đặng Hoàng Giang, có thể thấy sự cảnh báo về sức hút và “chuyên chế” của đám đông đối với cá nhân.

- Dẫn đề: Hiện tượng này cần được nhìn nhận nghiêm túc vì ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển nhân cách và năng lực độc lập của học sinh.

* Thân bài:

a. Giải thích khái niệm

- “A dua theo đám đông”: Là hành vi mù quáng chạy theo số đông, bắt chước hoặc ủng hộ quan điểm, hành động của tập thể mà không suy xét đúng sai.

- Biểu hiện ở học sinh:

+ Chạy theo các trào lưu mạng xã hội, ăn mặc, nói năng giống nhau.

+ Chọn ngành học, nghề nghiệp theo xu hướng bạn bè.

+ Đồng thuận với hành vi sai trái vì “ai cũng làm thế”.

b. Thực trạng trong học sinh hiện nay

- Phổ biến trong cả môi trường trực tiếp (lớp học, trường học) và môi trường trực tuyến (mạng xã hội).

- Nguyên nhân:

+ Tâm lý muốn được chấp nhận, hòa nhập.

+ Thiếu bản lĩnh, tư duy phản biện.

+ Sợ bị cô lập, phán xét khi khác biệt.

+ Ảnh hưởng của mạng xã hội, truyền thông.

c. Tác hại của việc a dua theo đám đông

- Làm mất đi tiếng nói cá nhân, sự sáng tạo và độc lập tư duy.

- Dễ dẫn đến hành vi sai trái, thiếu trách nhiệm (theo đám đông để làm điều xấu).

- Cản trở quá trình rèn luyện bản lĩnh và hình thành nhân cách.

- Tạo nên một tập thể kém minh bạch, dễ bị dẫn dắt bởi các xu hướng tiêu cực.

d. Liên hệ với văn bản “Bức xúc không làm ta vô can”

- Văn bản chỉ ra “chuyên chế của đám đông” và nguy cơ mất tư duy độc lập.

- Thí nghiệm của Solomon Asch cho thấy con người dễ từ bỏ ý kiến đúng khi chịu áp lực từ số đông.

- Thông điệp: Cần “đứng riêng để tìm ra mình”, nuôi dưỡng ý thức trách nhiệm.

đ. Giải pháp khắc phục

- Mỗi học sinh:

+ Rèn luyện khả năng tư duy độc lập, phản biện.

+ Biết lắng nghe nhưng có chọn lọc, dám bảo vệ quan điểm đúng.

+ Xác định rõ giá trị cá nhân, mục tiêu học tập, tránh chạy theo xu hướng mù quáng.

- Nhà trường và gia đình:

+ Giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng ra quyết định.

+ Khuyến khích sáng tạo, tôn trọng khác biệt.

- Xã hội: Xây dựng môi trường thông tin minh bạch, hạn chế thông tin sai lệch, tiêu cực.

* Kết bài:

- Khẳng định: “A dua theo đám đông” là một thói quen nguy hại, đặc biệt đối với học sinh đang trong giai đoạn hình thành nhân cách.

- Kêu gọi: Mỗi học sinh cần đủ bản lĩnh để vừa hòa nhập, vừa giữ được lập trường và trách nhiệm cá nhân, như tinh thần mà Đặng Hoàng Giang gửi gắm – “Một mình nhưng không cô đơn”.

Bài văn tham khảo

Trong nhịp sống hiện đại, đặc biệt ở môi trường học đường, không khó để bắt gặp hình ảnh những nhóm học sinh cùng ăn mặc giống nhau, thích những bài hát đang “hot”, hùa theo một trào lưu trên mạng xã hội hay đồng tình với một ý kiến chỉ vì “ai cũng nói thế”. Hiện tượng “a dua theo đám đông” ấy không chỉ đơn giản là chuyện sở thích cá nhân, mà còn phản ánh một lối sống, một thói quen tư duy tiềm ẩn nhiều nguy cơ. Đặng Hoàng Giang, trong Bức xúc không làm ta vô can, đã cảnh báo về “chuyên chế của đám đông” – sức hút vô hình nhưng mạnh mẽ có thể khiến cá nhân từ bỏ tiếng nói riêng của mình. Điều đó khiến mỗi chúng ta phải tự hỏi: liệu việc chạy theo số đông có phải lúc nào cũng đúng đắn?

“A dua theo đám đông” là hành vi mù quáng chạy theo người khác mà không tự suy xét đúng sai. Trong học sinh, điều này thể hiện ở việc chọn ngành nghề theo bạn bè, ủng hộ một ý kiến dù biết là sai, hoặc cùng nhau thực hiện những trào lưu vô nghĩa, thậm chí phản cảm trên mạng xã hội. Nguyên nhân xuất phát từ tâm lý muốn hòa nhập, sợ bị cô lập, cùng với sự thiếu rèn luyện về tư duy phản biện và bản lĩnh cá nhân. Trong thời đại mạng xã hội bùng nổ, khi thông tin tràn ngập và tốc độ lan truyền chóng mặt, áp lực “phải giống số đông” lại càng mạnh mẽ.

Hệ quả của việc a dua theo đám đông là mất đi tiếng nói cá nhân, đánh mất khả năng suy nghĩ độc lập. Một tập thể mà các cá nhân chỉ biết làm theo nhau sẽ dễ bị cuốn vào những hành động sai trái, thiếu trách nhiệm. Thí nghiệm của Solomon Asch, được nhắc đến trong Bức xúc không làm ta vô can, đã cho thấy con người dễ chấp nhận ý kiến sai chỉ vì chịu áp lực từ số đông. Khi đó, cá nhân không chỉ đánh mất cơ hội trưởng thành mà còn góp phần duy trì những cái sai, làm chậm bước tiến của cộng đồng.

Thoát ra khỏi sức hút của đám đông không dễ. Nó đòi hỏi mỗi học sinh phải rèn luyện bản lĩnh, dám bảo vệ quan điểm đúng dù không được số đông ủng hộ. Cần biết lắng nghe ý kiến người khác nhưng cũng phải có bộ lọc riêng, dám nói “không” với những gì mình cho là sai. Nhà trường và gia đình cần giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng ra quyết định, khuyến khích sáng tạo và tôn trọng khác biệt. Một môi trường học tập lành mạnh sẽ giúp học sinh vừa hòa nhập, vừa giữ được cá tính.

“A dua theo đám đông” có thể đem lại cảm giác an toàn tạm thời, nhưng về lâu dài sẽ khiến con người mất phương hướng. Đặng Hoàng Giang đã nhắn nhủ: “Một mình nhưng không cô đơn” – khi ta đủ bản lĩnh để đứng riêng, ta sẽ tìm thấy chính mình, trở nên vững vàng mà không cần bám víu vào sự tung hô của người khác. Trong học đường hôm nay, điều đó càng trở nên cần thiết: hãy dám khác biệt để sống một cách chủ động, trung thực với chính mình, và có trách nhiệm với từng lựa chọn của bản thân.