Chuyên đề KTPL 11 Cánh diều Bài 1: Những tác động tiêu cực của phát triển kinh tế đến môi trường tự nhiên có đáp án

(*) Tham khảo: Trích đoạn trong bài viết “Những vấn đề môi trường cấp bách hiện nay và thực trạng”, đăng trên Tạp chí Cộng sản, Số 993, tháng 7/2022.

Sau hơn 35 năm thực hiện công cuộc đổi mới, Việt Nam đã đạt được những thành tựu to lớn trên mọi lĩnh vực, tạo nhiều dấu ấn nổi bật, trong đó kinh tế tăng trưởng mạnh, trở thành một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh. Tuy nhiên, tình trạng ô nhiễm môi trường tiếp tục diễn biến phức tạp, chất lượng môi trường nhiều nơi suy giảm mạnh, không còn khả năng tiếp nhận chất thải, đặc biệt ở các khu vực tập trung nhiều hoạt động công nghiệp. Ví dụ, ô nhiễm nguồn nước mặt ở lưu vực các sông, đặc biệt là sông Nhuệ - Đáy, Bắc Hưng Hải, Cầu, Vu Gia - Thu Bồn, Đồng Nai - Sài Gòn,... diễn ra nghiêm trọng và tiếp tục diễn biến theo chiều hướng xấu. Lượng nước thải đô thị phát sinh ngày càng lớn, hầu hết không qua xử lí, xả trực tiếp ra môi trường, gây ô nhiễm nguồn nước mặt trong các đô thị, khu dân cư; hạ tầng thu gom, xử lí nước thải chưa đáp ứng yêu cầu.

Ô nhiễm không khí, đặc biệt là ô nhiễm bụi đang trở thành vấn đề đáng báo động ở Việt Nam, trực tiếp ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ, gây ra tâm lí bất an và lo lắng cho nhân dân. Ô nhiễm tại các khu công nghiệp, cụm công nghiệp và làng nghề ở mức đáng lo ngại. Chất thải rắn đang là vấn đề nóng, mang tính cấp bách cần được ưu tiên đầu tư giải quyết. Ô nhiễm trên biển Đông diễn biến phức tạp và chưa có biện pháp ứng phó hiệu quả, trong đó có vấn đề rác thải nhựa, nạo vét, nhận chìm vật liệu nạo vét. Các sự cố môi trường biển có xu hướng gia tăng, như ô nhiễm dầu từ các hoạt động hợp tác khai thác dầu khí, giao thông vận tải biển; sự cố tràn dầu trên biển Đông đã ảnh hưởng lớn đến các vùng ven biển ở nước ta. Các chất có nguồn gốc từ đất liền thải ra đã và đang gây ảnh hưởng tới chất lượng nước biển ven bờ.

♦ Yêu cầu a)

- Những hoạt động kinh tế dẫn đến ô nhiễm môi trường qua thông tin 1 và 2 là:

+ Hoạt động sản xuất nông nghiệp đã thải ra môi trường hàng chục triệu tấn chất thải chăn nuôi, chất thải trồng trọt; người dân lạm dụng phân bón hóa học và thuốc trừ sâu.

+ Hoạt động sản xuất công nghiệp đã thải ra môi trường nhiều chất thải rắn, nước thải và khí thải độc hại.

- Một số hoạt động khác dẫn đến ô nhiễm môi trường là:

+ Các hoạt động kinh tế về du lịch, thương mại, vận tải,…

+ Hoạt động sinh hoạt của con người;

♦ Yêu cầu b) Phát triển kinh tế đã có nhiều tác động tiêu cực, làm tình trạng biến đổi khí hậu diễn ra ngày càng trầm trọng. Cụ thể là:

+ Các hoạt động kinh tế đã làm gia tăng nguồn phát thải khí nhà kính.

+ Nhu cầu tiêu thụ của quá trình phát triển kinh tế - xã hội đã gây sức ép lớn đối với việc bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên ở nước ta.

♦ Yêu cầu a)

- Nội dung thông tin 1 đề cập tới tác động tiêu cực của phát triển kinh tế đến tài nguyên khoáng sản.

- Nội dung thông tin 2 đề cập tới tác động tiêu cực của phát triển kinh tế đến tài nguyên biển và hải đảo.

♦ Yêu cầu b) Hoạt động phát triển kinh tế đã có nhiều tác động tiêu cực, làm suy giảm cả về số lượng và chất lượng của các nguồn tài nguyên thiên nhiên. Ví dụ như:

- Tài nguyên rừng bị thu hẹp; độ che phủ của rừng tự nhiên giảm dần do các hoạt động, như: khai thác trái phép; đốt nương làm rẫy; hoặc chuyển đổi đất rừng sang đất nông - công nghiệp…

- Lượng khai thác khoáng sản ngày càng gia tăng trong quá trình công nghiệp hóa, trong khi đó khoáng sản là loại tài nguyên không tái tạo,… do đó, trữ lượng khoáng sản cũng dần bị cạn kiệt.

- Lượng nước thải từ hoạt động sinh hoạt và phát triển kinh tế của con người ngày càng gia tăng đã dẫn đến sự suy giảm của tài nguyên nước. Điều này được thể hiện rõ qua các biểu hiện, như: trữ lượng nguồn nước bề mặt và nước ngầm đều giảm sút; chất lượng nước cũng bị biến đổi về các thành phần vật lí và hóa học,…

- Dưới tác động của phát triển kinh tế, tài nguyên đất cũng có dấu hiệu suy giảm về chất lượng, như: bạc màu, chua, chai cứng, mặn hóa, phèn hóa; sa mạc hóa,…

- Tài nguyên biển và hải đảo cũng bị suy giảm bởi các hoạt động, như: khai thác quá mức; các sự cố tràn dầu hay nước thải, rác thải từ đời sống sinh hoạt và sản xuất của người dân,…

♦ Yêu cầu a)

- Đoạn Thông tin 2 đề cập đến vấn đề suy thoái môi trường, với các biểu hiện như:

+ Diện tích rừng ngày càng giảm và suy thoái về chất lượng;

+ Suy thoái tài nguyên đất và tài nguyên sinh vật.

- Đoạn Thông tin 3 đề cập đến vấn đề: sự cố môi trường. Cụ thể là: sự cố môi trường xảy ra tại khu vực 4 tỉnh miền Trung Việt Nam, do hoạt động xả thải trái phép của công ty Formosa Hà Tĩnh (tháng 4/2016).

♦ Yêu cầu b)

- Dưới tác động của phát triển kinh tế, môi trường đất, môi trường nước; các hệ sinh thái và sinh cảnh đều có dấu hiệu suy giảm. Ví dụ như:

+ Đất nông nghiệp có dấu hiệu suy giảm về chất lượng như: bạc màu, chua, chai cứng, mặn hoá, phèn hóa, khô hạn và sa mạc hóa đất; diện tích đất canh tác và độ che phủ của rừng bị suy giảm….

+ Môi trường nước cũng bị suy giảm. Điều này thể hiện rõ ở việc: trữ lượng nguồn nước bề mặt và nước ngầm đều giảm sút; chất lượng nước cũng bị biến đổi các thành phần vật lí, hóa học…

+ Hệ sinh thái và sinh cảnh biển quan trọng như rừng ngập mặn, rạn san hô, thảm cỏ biển cũng bị suy thoái nghiêm trọng, thậm chí bị tàn phá bởi các hoạt động đánh, bắt thuỷ sản bằng các hình thức huỷ diệt,...

- Trong quá trình phát triển kinh tế, nhiều chủ thể kinh tế đã đặt mục tiêu tối ưu hóa lợi nhuận nên bất chấp pháp luật, không quan tâm đến vấn đề môi trường, điều đó là một trong những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến các sự cố về môi trường. Ví dụ như:

+ Tháng 9/2008, Công ty Vedan tại huyện Long Thành, tỉnh Đồng Nai đã xả một lượng nước thải lớn chưa qua xử lý ra sông Thị Vải, gây ra sự cố môi trường nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống và sức khỏe của người dân.

+ Tháng 4/2016, Công ty Hưng Nghiệp Formosa Hà Tĩnh xả nước thải chưa qua xử lý xuống biển, gây nên tình trạng cá chết hàng loạt tại 4 tỉnh miền Trung.

♦ Yêu cầu a) Các hoạt động sản xuất và kinh tế của con người là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến sự suy giảm đa dạng sinh học, với các biểu hiện như:

+ Suy giảm hệ sinh thái.

+ Suy giảm số lượng cá thể, loài sinh vật;

+ Suy giảm về nguồn gen.

♦ Yêu cầu b) Do nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội ngày càng tăng, cùng với tác động của biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường, đa dạng sinh học của Việt Nam ngày càng bị suy giảm. Điều này được thể hiện rõ nét qua 3 biểu hiện sau:

- Thứ nhất, suy giảm về hệ sinh thái:

+ Hệ sinh thái rừng tự nhiên bị thu hẹp về diện tích và giảm về chất lượng. Hiện nay, Việt Nam có khoảng 70 % diện tích rừng tự nhiên là rừng nghèo và rừng mới phục hồi.

+ Sự biến đổi các hệ sinh thái rừng tự nhiên làm cho các loài sinh vật hoang dã mất môi trường sống.

- Thứ hai, suy giảm về loài và số lượng cá thể trong loài, đặc biệt là các loài động vật hoang dã. Theo báo cáo năm 2021 của Tổ chức Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN), Việt Nam có 75 loài thú; 57 loài chim; 75 loài bò sát; 53 loài lưỡng cư và 136 loài cá được liệt kê là các loài bị đe dọa tuyệt chủng.