Chuyên đề Sinh học 11 Kết nối Bài 2: Mô hình thủy canh theo hướng phát triển nông nghiệp sạch có đáp án

- Thuỷ canh là phương pháp trồng cây không dùng đất. Cây trồng thuỷ canh có toàn bộ phần thân và lá ở trong không khí, còn rễ cây được phát triển trong dung dịch dinh dưỡng khoáng, được thông khí liên tục.

- Điểm khác biệt của mô hình thuỷ canh so với các phương pháp truyền thống:

+ Là phương pháp trồng cây không dùng đất.

+ Tiết kiệm được không gian: Trong phương pháp thuỷ canh, người ta có thể trồng cây thành nhiều tầng để tiết kiệm không gian canh tác.

+ Ít tốn công chăm sóc: Mô hình thuỷ canh là mô hình tự động hoá, không tốn nhiều công chăm sóc do tất cả các mô hình đều có thể hoạt động trên các hệ thống tự động.

+ Tiết kiệm nước: Hệ thống dinh dưỡng được chứa trong các bể chứa và cây hấp thụ dinh dưỡng trực tiếp từ bể chứa thông qua các máng trồng. Cơ chế hoạt động này giúp hạn chế tối đa sự bay hơi và không có sự lãng phí nước ngấm vào môi trường đất.

+ Kiểm soát được các yếu tố có hại tác động đến cây và giúp hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật: Hầu hết mô hình thuỷ canh đều được tiến hành trong nhà màng/nhà kính hoặc nơi có điều kiện chủ động chăm sóc. Nhờ đó, kiểm soát được các yếu tố có hại tác động đến cây và giúp hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật.

+ Cho năng suất và chất lượng cao: Trồng cây thuỷ canh cho năng suất cao hơn so với mô hình trồng cây truyền thống. Đồng thời, nhờ việc kiểm soát được lượng chất dinh dưỡng cung cấp cho cây, đảm bảo cây không bị thừa hay thiếu chất, chất lượng rau thuỷ canh đảm bảo an toàn cho sức khoẻ người tiêu dùng.

+ Tuy nhiên, mô hình thuỷ canh có phạm vi áp dụng hẹp (chỉ áp dụng được đối với các loại rau ăn lá, một số rau gia vị, rau ăn quả ngắn ngày,…), chi phí đầu tư cao, đòi hỏi kiến thức chuyên môn cao, nếu dịch bệnh phát sinh có khả năng lây lan nhanh chóng.

- Thuỷ canh là phương pháp trồng cây không dùng đất. Cây trồng thuỷ canh có toàn bộ phần thân và lá ở trong không khí, còn rễ cây được phát triển trong dung dịch dinh dưỡng khoáng, được thông khí liên tục.

- Đối tượng được trồng bằng phương pháp thuỷ canh là một số cây thuộc nhóm rau, củ, quả ngắn ngày như xà lách, cải chíp, cải bó xôi, dưa lưới, dưa leo,...

Thành phần cơ bản và chức năng của các thành phần trong hệ thống thuỷ canh:

- Bể/thùng chứa dung dịch dinh dưỡng: chứa dung dịch dinh dưỡng được pha với nguyên tắc và tỉ lệ nhất định phù hợp với từng loại cây trồng.

- Máng trồng cây chứa các rọ có chứa giá thể đỡ cây: là nơi đặt cây để hấp thụ dung dịch dinh dưỡng.

- Máy sục khí: nhằm đảm bảo cung cấp oxygen để rễ cây hô hấp trong hệ thống thuỷ canh.

- Ống dẫn nước lên/ống thu nước về bể chứa: đưa dung dịch dinh dưỡng từ bể chứa lên máng trồng cây và thu nước về.

- Máy bơm nước: được đặt trong bể chứa dung dịch dinh dưỡng để bơm dung dịch dinh dưỡng này lên máng trồng cây.

Nếu muốn trồng thuỷ canh một loại cây nào đó mà chưa biết nhu cầu khoáng của cây thì cần:

- Trước hết, cần dựa vào khuyến cáo của nhà sản xuất về tỉ lệ nhu cầu khoáng của từng loại cây. Sau đó, có thể lên mạng tìm hiểu nhu cầu khoáng của cây mà mình sắp trồng theo mô hình thuỷ canh.

- Tiếp theo, thực hiện các lô thí nghiệm kiểm chứng các thành phần khoáng tìm hiểu được xem đã phù hợp với thực tế cây trồng chưa (năng suất, đặc điểm nông sinh học, tình hình sâu bệnh,...) để tìm ra công thức phù hợp nhất sau khi tiến hành thí nghiệm.

- Cuối cùng, thực hiện sản xuất đại trà theo công thức thí nghiệm tốt nhất.

- Những ưu điểm của mô hình thuỷ canh theo hướng sản xuất thực phẩm sạch:

+ Tiết kiệm không gian: Rễ cây thường lan rộng và ăn sâu để tìm thức ăn và oxygen trong đất. Điều này không xảy ra ở phương pháp thuỷ canh, nơi rễ cây chìm trong dung dịch dinh dưỡng, tiếp xúc trực tiếp với các khoáng chất quan trọng. Vì vậy, trong phương pháp thuỷ canh, người ta có thể trồng cây thành nhiều tầng để tiết kiệm không gian canh tác, thậm chí, ngay cả những nơi chật hẹp như thành phố vẫn có thể bố trí một mô hình thuỷ canh nhỏ để trồng rau một cách chủ động mà không tốn quá nhiều diện tích.

+ Ít tốn công chăm sóc: Mô hình thuỷ canh là mô hình tự động hoá, không tốn nhiều công chăm sóc do tất cả các mô hình đều có thể hoạt động trên các hệ thống tự động. Người sở hữu mô hình thuỷ canh chỉ tham gia điều chỉnh thành phần, lượng dung dịch dinh dưỡng và quan sát sự phát triển của cây; công việc trồng trọt, tưới nước, diệt cỏ dại và sâu bệnh,… không còn là vấn đề như ở phương pháp canh tác trên đất thông thường. Mặt khác, mô hình thuỷ canh giúp con người tiết kiệm được nhiều thời gian, cây trồng sinh trưởng, phát triển với tốc độ cao và nhanh cho thu hoạch hơn so với phương pháp trồng cây truyền thống.

+ Tiết kiệm nước: Mô hình thuỷ canh có thể được coi là một trong những mô hình tiết kiệm nước hiệu quả nhất hiện nay. Hệ thống dinh dưỡng được chứa trong các bể chứa và cây hấp thụ dinh dưỡng trực tiếp từ bể chứa thông qua các máng trồng. Cơ chế hoạt động này giúp hạn chế tối đa sự bay hơi và không có sự lãng phí nước ngấm vào môi trường đất.

+ Kiểm soát được các yếu tố có hại tác động đến cây: Hầu hết mô hình thuỷ canh đều được tiến hành trong nhà mảng/nhà kính hoặc nơi có điều kiện chủ động chăm sóc. Sự kết hợp tuyệt vời này giúp người trồng thuỷ canh có thể có toàn quyền kiểm soát môi trường phát triển của cây – nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng, dinh dưỡng, thậm chí cả thành phần của không khí.

+ Ít cỏ dại và sâu bệnh, hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật: Môi trường đất thu hút nhiều loài sinh vật gây hại cho cây như cỏ dại, sâu bệnh hại,... Cây lớn lên trong môi trường thuỷ canh nhờ dung dịch dinh dưỡng, kiểm soát yếu tố dinh dưỡng đồng nghĩa với kiểm soát được hàm lượng chất trừ sâu hay bảo vệ thực vật.

+ Cho năng suất và chất lượng cao: Trồng cây thuỷ canh cho năng suất cao hơn so với mô hình trồng cây truyền thống. Đồng thời, nhờ việc kiểm soát được lượng chất dinh dưỡng cung cấp cho cây, đảm bảo cây không bị thừa hay thiếu chất, chất lượng rau thuỷ canh đảm bảo an toàn cho sức khoẻ người tiêu dùng.

- Những trở ngại nào khiến thuỷ canh còn chưa phát triển rộng rãi ở Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới:

+ Phạm vi áp dụng hẹp: Mô hình trồng cây thuỷ canh chỉ áp dụng được đối với các loại rau ăn lá, một số loại rau gia vị và rau ăn quả ngắn ngày như cà chua, dưa chuột, ớt chuông,... Mô hình này không khả thi khi áp dụng với các loại cây lương thực và cây ăn quả.

+ Chi phí đầu tư cao: Khi xây dựng hệ thống thuỷ canh, người dùng phải xây dựng hệ thống gồm bể chứa, bơm dinh dưỡng, khung giàn, bộ hẹn giờ tự động,... Vì vậy, chi phí đầu tư cho hệ thống thuỷ canh khá lớn so với mô hình thông thường.

+ Đòi hỏi kiến thức chuyên môn cao: Trồng cây bằng hệ thống thuỷ canh đòi hỏi trình độ chuyên môn và kĩ thuật cao. Đối với các mô hình quy mô nhỏ, cần trang bị kiến thức về cách pha dinh dưỡng, chăm sóc vệ sinh hệ thống. Đối với quy mô trang trại, cần trang bị kiến thức về công thức dinh dưỡng, chuyển giao kĩ thuật chăm sóc cây trồng và công nghệ thu hoạch, phương pháp vệ sinh hệ thống.

+ Bệnh phát sinh có khả năng lây lan nhanh chóng: Khi cây trồng trong hệ thống thuỷ canh bị bệnh, nguồn bệnh có thể dễ dàng lây lan nhanh chóng trong môi trường dinh dưỡng. Vì vậy, cần có kế hoạch quản lí bệnh tốt.